De Groenburgwal is een Amsterdamse gracht die de Raamgracht verbindt met de Amstel. De Groenburgwal ligt evenwijdig aan de Kloveniersburgwal en de Zwanenburgwal, in de schaduw van de toren van de Zuiderkerk. Het gebied tussen de Kloveniersburgwal en de Zwanenburgwal was tot laat in de zestiende eeuw nog “het terrein buiten de veste bij de Amstel”. In 1593 werd het gebied bij de stad gevoegd.
Hier lagen lakenweverijen, waar de wol werd gewassen, gekaard en gesponnen, om er een lakense stof van te kunnen weven, die na het vollen en verven op houten raamwerken (de zogenaamde lakenramen) werd gespannen om te drogen en op te rekken. De namen van de nabijgelegen Raamgracht, de in 1537 gegraven Raamsloot bij het Rusland, en de Verversstraat (1593) herinneren aan die activiteiten. In het begin van de zeventiende eeuw werd de Amstel tussen Kloveniersburgwal en Groenburgwal en wat later het ’s Gravelandse Veer, tussen Groenburgwal en Blauwbrug, aangeplempt. Rond die tijd ontstond ook de naam Groenburgwal; hier waren speciaal de groenververijen gevestigd.
Groenburgwal – Montefiore
De Vereniging Montefiore had rond 1900 een verenigingsgebouw op de Groenburgwal.
Groenburgwal 4-12 – Drukkerij Elco
Onder de naam Drukkerij Elco bezat tijdens de oorlog Treuhänder (zaakgelastigde) J. L. Buitendijk dit bedrijf. Hij adverteerde in het antisemitische blad “De Misthoorn”. Dit bedrijf was voor 1940 een Joods bedrijf. De drukkerij, Flesscheman Elco had voor de oorlog als directeur L. Cohen, van de Van Eeghenlaan 7 en S.de Jong van de Johannes Verhulststraat 208. Louis Cohen – de naamgever van Elco, werd in Muntendam geboren op 14 augustus 1880 en was tot 1923 gehuwd met Paula Cahn (Koblenz, 4 december 1883) en op 19 augustus 1925 met Janneke Massaut (Haskerland, 21 december 1900). Hij had drie kinderen, Louise (1924), Paula Roset (1926) en John Arnold (1928). Louis overleed in Zandvoort op 2 oktober 1959.
Aan het begin van de vorige eeuw was er in dit pand een confectiefabriek gevestigd. Wanneer er geen hernummering is uitgevoerd waren deze bedrijfsactiviteiten op een hofje aan de Groenburgwal.
Groenburgwal 19 – Firma A. S. Eitje
Firma A. S. Eitje was hier voor de oorlog gevestigd en was een metaalhandel.
Groenburgwal 23 – Elias Zomerplaag
Rond 1919 woonde diamantslijper Elias Zomerplaag (Amsterdam, – Amsterdam, ) op dit adres. Hij was gehuwd met Jeannette Kinsbergen (Amsterdam, – Amsterdam, ).
Groenburgwal 27 – Amsterdamse Overhemden Fabriek
Op dit adres was in het begin van de vorige eeuw de Amsterdamse Overhemden Fabriek van David Fuldauer gevestigd.
Groenburgwal 33 – Hartog Waterman
Hartig Waterman maakte vanuit dit huis dameskleding en had hier zijn dameskleermakerij gevestigd. Hartog Waterman woonde hier op tweehoog en ging in 1925 op de Nieuwe Herengracht 17hs wonen. Hartog Waterman werd op 8 augustus 1880 in Amsterdam geboren en trouwde op 14 mei 1903 met Heintje Granaat (Amsterdam, 24 januari 1876). Zij hadden drie kinderen; Meijer (Amsterdam, 26 juli 1904 – Auschwitz, 30 september 1942), Jonas (Amsterdam, 5 juni 1906) en Betsie (Amsterdam, 8 december 1909). Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog woonde het gezin op de Amstelstraat 19-2. Hartog en Heintje werden in Auschwitz vermoord op 30 oktober 1944.
Groenburgwal 37 – E. Monnickendam
E. Monnickendam woonde op dit adres in 1935 en hij verleende inlichtingen over de Joodse Jeugdherberg in Nunspeet.
Groenburgwal 47 – Elias Tal
Rond 1920 woonde Elias Tal op dit adres. Elias Tal (Amsterdam, 22 februari 1863) huwde met Petronella Weijl (Zutphen, 19 juli 1859 – Amsterdam, 21 januari 1930). Dochter Ro (Rozette) Tal (Amsterdam, 23 juli 1894- Den Bosch, 7 januari 1926) verloofde zich op 3 maart 1923 met John Cahen (Den Bosch, 24 januari 1900_ . Ze trouwden op 20 augustus 1924. Rabbijn Tobias Tal (Amsterdam, 16 juni 1847 – Den Haag, 24 oktober 1898) was de oudste broer van Elias.
Groenburgwal 47 – secretariaat Joodsch-Socialistische Vereniging ‘Amsterdam’.
Het secretariaat van deze vereniging was hier rond 1922 gevestigd.
Groenburgwal 47 – Advertentiebureau Brander
Advertentiebureau Brander was in 1923 op dit adres gevestigd. Volgens de woningkaart woonde hier Hartog Brander (Amsterdam, 2 september 1852)
Groenburgwal 50 – Neuburger
In 1904 was hier de kledingfabriek van Neuburger gevestigd en konden daar ervaren persers geplaatst worden.
Groenburgwal 55-2 – Emanuel Bueno de Mesquita
Rond 1928 woonde hier het gezin van huisschilder Emanuel Bueno de Mesquita (Amsterdam, 8 november 1880). Emanuel huwde Henriëtte van Straten (Papendrecht, 15 april 1890 – Den Haag, 10 februari 1953).
Groenburgwal 57 – J. Lakmaker
J. Lakmaker was een mandenmaker, woonde hier in 1930, en hij was blind. Daar adverteerde hij ook mee en werd zelfs aanbevolen door de redactie van het Nieuw Israëlietisch Weekblad.
Jacob Lakmaker werd op 17 augustus 1881 in Amsterdam geboren als zoon van Gerrit Lakmaker en Sara Groen. Hij huwde in 1906 met Naatje Polak (Amsterdam, 14 juli 1884) en zij hadden een zoon Gerrit (Amsterdam, 7 juni 1921), die meubelmaker werd. Ten tijde van de oorlog woonde het gezin op de Tugelaweg 51. Naatje en Jacob werden in Auschwitz vermoord op 7 december 1942, Gerrit in Auschwitz op 31 januari 1944.
Groenburgwal 57 – H. Leefsma
H. Leefsma was de penningmeester van de Vereeniging Joodsche Vrijdagavond Bijeenkomsten en deze bijeenkomsten werden in gebouw P.I.G.O.L gehouden. Hij woonde hier in 1922. J
Groenburgwal 57-1 – Abraham Pauer en Mirjam Rodrigues
Ziekenverpleger / diamantslijper Abraham Pauer (Amsterdam, 18 april 1871 – Amsterdam, 24 juni 1939) verhuisde in 1924 van de Nieuwe Prinsengracht 110 naar dit adres. Abraham was gehuwd met Mirjam Rodrigues (Amsterdam, 1 november 1869 – Auschwitz, 3 december 1942) en zij hadden twee kinderen; Rosa (Amsterdam, 18 februari 1900 – Auschwitz, 3 december 1942) en Maurice (Amsterdam, 31 januari 1908 – Mauthausen, 17 juli 1941).
Groenburgwal 61 – Mizrahi
In 1920 werd het manifest der Wereld-Jeugd-Centrale der Mizrahi gepresenteerd. Het secretariaat in Nederland was op dit adres gevestigd. Op dit adres woonde godsdienstonderwijzer Salomons. Verder werd dit pand gebruikt als orthodox pension.
Groenburgwal 69 – aannemer S. Boas
Deze aannemer was hier rond 1942 gevestigd.
bron:
algemene informatie over de Groenburgwal, wikipedia (geraadpleegd 9 augustus 2017)
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 22-05-1936. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871346:mpeg21:a0026
“Advertentie”. “De misthoorn : onafhankelijk en onpolitiek orgaan tot wering van den joodschen invloed : officieel orgaan van het Comité tot Bestudeering van het Joodsche Vraagstuk“. Driebergen, 29-08-1942. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010453763:mpeg21:a0015
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 05-07-1935. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871412:mpeg21:a0035
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 19-09-1930. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858635:mpeg21:a0017
“Advertentie Pauer”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 29-02-1924. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872470:mpeg21:a0033
“Advertentie Brander”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 26-01-1923. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874088:mpeg21:a0026
“VEREENIGING AMSTERDAMSCHE JOODSCHE VRIJDAGAVOND-BIJEENKOMSTEN.”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 12-05-1922. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874053:mpeg21:a0052
“Manifest Wereld-Jeugd-Centrale der Mizrachie.”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 30-07-1920. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859794:mpeg21:a0045
“Advertentie Waterman”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 06-02-1920. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859769:mpeg21:a0027
“Advertentie confectiefabriek nummer 12”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 10-05-1918. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860557:mpeg21:a0015
“Advertentie orthodox pension”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 05-12-1913. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860287:mpeg21:a0034
“Advertentie Neuburger”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 08-04-1904. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871697:mpeg21:a0010
“Binnenland. AMSTERDAM, 11 November 1897, Montefiore.”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 12-11-1897. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873288:mpeg21:a0038
stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Jacob Lakmaker
stadsarchief Amsterdam, woningkaart Groenburgwal 4 – 12
stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Louis Cohen
stadsarchief Amsterdam, persoonskaart Hartog Waterman
www.joodsmonument.nl, lemma Jacob Lakmaker
www.joodsmonument.nl, lemmata familie Waterman.
Hartog Brander, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874.-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1722.
Abraham Pauer, Stadsarchief Amsterdam, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 1119.
Elias Zomerplaag, De joodsche wachter. 28 februari 1919. Geraadpleegd op Delpher op 07-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005437031:00001.
Tal, De joodsche wachter. 8 oktober 1920. Geraadpleegd op Delpher op 07-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005438021:00001.
Socialistische Vereniging, De joodsche wachter. 15 december 1922. Geraadpleegd op Delpher op 07-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005438078:00001.
Tal – Cahen, De joodsche wachter. 23 oktober 1923. Geraadpleegd op Delpher op 07-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005439006:00001.
E. Bueno de Mesquita, Stadsarchief Amsterdam, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 237.
Bueno de Mesquita. De joodsche wachter. 26 oktober 1928. Geraadpleegd op Delpher op 07-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005441095:00001.
Boas, Het Joodsche weekblad. 23 januari 1942. Geraadpleegd op Delpher op 07-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994042:00001.
illustratie:
“Advertentie”. “De misthoorn : onafhankelijk en onpolitiek orgaan tot wering van den joodschen invloed : officieel orgaan van het Comité tot Bestudeering van het Joodsche Vraagstuk“. Driebergen, 29-08-1942. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010453763:mpeg21:a0015
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 05-07-1935. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871412:mpeg21:a0035
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad“. Amsterdam, 19-09-1930. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858635:mpeg21:a0017
foto groenburgwal en groenburgwal 57 © joodsamsterdam, 9 augustus 2017.
gepubliceerd:
9 augustus 2017
laatst bijgewerkt:
7 augustus 2023