Hollandsche Schouwburg

De Hollandsche Schouwburg aan de Plantage Middenlaan werd op 5 mei 1892 geopend. Het gebouw werd ontworpen door de architect Cornelius Antonius Bombach (1857 – 1917) die meer in Amsterdam heeft ontworpen, zoals  Hazenstraat 21, Alexanderkade 12 – 14 en Rapenburgerstraat 97 – 99.

De schouwburg werd ontworpen en onder de naam “Artis Schouwburg” geopend. Die naam verdween echter al twee jaar later, toen de schouwburg failliet ging door de concurrentie van onder andere de nabij gelegen Frascati Schouwburg.
In de schouwburg was ten tijde van de opening plaats voor 1360 personen, wat al snel werd teruggebracht naar 1100 personen. De zaal werd verlicht door een gaskroonluchter met 140 lichtpunten. Boven het toneel was een voorloper van een sprinkler-installatie aangebracht, wat zeer modern was in 1892. Bij de ontwerpen besteedde de gemeente veel aandacht aan de brandveiligheid, door de gasverlichting waren theaterbranden zeer berucht. Het theater maakte in 1894 na het faillissement in 1892 en een renovatie een doorstart onder de naam Hollandsche Schouwburg.Toen het theater zo’n 40 jaar bestond is het gerenoveerd onder leiding van architect Wolter Bakker. Na de renovatie was er één van de drie balkons verwijderd en bood het theater plaats aan 800 toeschouwers. De renovatie van Bakker was klaar in 1930.

1930 – 1940
De periode voor de Tweede Wereldoorlog was financieel een moeilijke tijd voor het theater. Het Leidseplein werd het nieuwe uitgaanscentrum van Amsterdam en de bioscopen werden steeds populairder.
De schouwburg werd overgenomen en Plaza Schouwburg genoemd. Het grote publiek kwam echter niet en de Plaza Schouwburg ging failliet. Een paar maanden later waren er weer toneelvoorstellingen in de Hollandsche Schouwburg.

In de periode van mei 1940 tot juni 1941 is het theater voor Joden en niet-Joden. In juni 1941 bepaalt de bezetter dat alleen Joodse artiesten er mochten optreden. Het wordt een exclusief ‘Joodsch Lokaal’. Op 15 september 1941 wordt het Joden verboden om deel te namen aan het publieke en culturele leven en werd het bezoek aan theaters, concertgebouwen, cafés en restaurants verboden. De Hollandse Schouwburg gaat Joodsche Schouwburg heten en de artiesten die er optraden waren lid van een Joodse cultuurbond naar Duits voorbeeld. Het openingsconcert wordt gehouden op zondag 16 november 1941.
Alleen Joden mogen de schouwburg bezoeken. Een van de uitzonderingen was F. H. Aus der Fünten, de Duitse leider van de deportaties. Hij had een grote voorliefde voor Joods theater….
Als Joodsche Schouwburg heeft dit gebouw dienst gedaan tot 19 juli 1942. In de middag was de laatste voorstelling, de volgende dag kreeg het theater de bestemming van verzamel- en deportatieplaats.

Volgens sommige historische bronnen gingen toen de stoelen eruit en ging het theater dienst doen als doorgangshuis voor de (Amsterdamse) Joden die vanuit hier naar Westerbork gevoerd zouden worden; maar volgens andere bronnen én een lezer van deze site zaten op 25 maart 1943 de stoelen er nog wel in aangezien hij daar als vijfjarige in het rode pluche zat.
De schouwburg werd vanaf de herfst van 1942 gebruikt als een soort “wachtkamer” voor het vervoer naar Westerbork. Het verblijf in de Hollandsche Schouwburg kon variëren van dagen tot weken.