Eind 2010 kreeg ik van een lezer van de site een artikel over de vervolging van homoseksuelen in de 2e Wereldoorlog. Bij het geven van voorlichting over de Tweede Wereldoorlog is de mantra over de vervolgden – Joden, Roma, homoseksuelen en dergelijke – snel gegeven maar hoe was dat nou werkelijk?
Bij het bouwen van de site waren er in de loop van de jaren een aantal Joodse homoseksuelen naar voren gekomen en hun verhalen, doordat zij de oorlog overleefden, staan op de site. Dat waren kleurrijke mensen met een interessante levenswandel, zoals Benno Premsela, die de oorlog overleefde door onder te duiken, Frieda Belinfante, een van de verzetsstrijders die betrokken was bij de aanslag op het bevolkingsregister in Amsterdam en daarna naar Montreux vluchtte en Hugo van Win, die nota bene in Berlijn “onderdook” als homoseksueel en Jood en daar de oorlog overleefde. Deze drie personen overleefden, hun verhalen konden na de oorlog worden opgetekend en hun geaardheid was een facet van hun persoon.
Vervolging
Het Joods-zijn was voor de bezetter de belangrijkste reden om iemand te vervolgen. Maar het homoseksueel-zijn was ook een reden om te vervolgen – het Duitse Wetboek werd in bezet Nederland van kracht. Al in 1871 werd in Duitsland paragraaf 175 van kracht en deze paragraaf verbood seksuele handelingen tussen mannen. De bemoeizucht van de Duitse regering bij de seksualiteit van haar bewoners ging al lang erg ver, in de zeventiende eeuw waren er juridische commentaren door Benedict Carpzow op masturbatie, bestialiteit, homoseksualiteit en op seksuele omgang tussen niet-Joden en Joden.
Om in de negentiende eeuw toch een aanzet te geven aan de emancipatie van de homoseksuelen richtte Magnus Hirschfeld (een homoseksuele Joodse seksuoloog) het Wissenschaftlicht-humanitäres Komitee op. Hij zette zich in voor de opheffing van paragraaf 175 en gelijkberechtiging.
Hirschfelds ideeën vonden zeker gehoor bij de progressieve Duitsers maar werden ingehaald door de politieke ontwikkelingen. Zelfs daarin waren verschillende stromingen te zien. Hitler liet na zijn verkiezing in januari 1933 in eerste instantie de homoseksuelen met rust maar na zijn confrontatie met zijn -homoseksuele- Reichsminister Ernst Röhm, die werd opgepakt in de Nacht van de Lange Messen (30 juni – 2 juli 1934) en daarna geëxecuteerd werd, was het afgelopen met deze rust. Buiten deze stok waarmee de hond geslagen kon worden speelde waarschijnlijk ook het feit mee dat homo’s niet zorgden voor de uitbreiding van het Arische volk. Hitler, met zijn 1000-jarig rijk, had een sterk volk nodig en wilde onder andere met zijn Lebensborn-programma voor een zo snel mogelijke uitbreiding van de bevolking zorgen.
Lebensborn
Binnen dit programma werd de vrouw aangemoedigd zoveel mogelijk kinderen te krijgen, werden ongehuwde moeders begeleid om hun kind te baren, daarnaast kregen soldaten van Himmler de opdracht om Arisch uitziende kinderen in de bezette gebieden te ontvoeren en over te dragen aan het Lebensborn-programma én de SS-troepen kregen de opdracht om zoveel mogelijk affaires aan te gaan met Noorse meisjes. In heel Europa verschenen Lebensborn-bevallingshuizen. In Duitsland werden ca. 8000 kinderen geboren, in Noorwegen tussen de 9000 en 12000, waarvan Anni-Frid Lyngstad (Frida van Abba) een bekende is.
Duitsland
In Duitsland werd de situatie voor homoseksuelen – voornamelijk dan voor de mannen – zeer slecht. Vele duizenden van hen kwamen in de concentratiekampen terecht. Daar moesten zij de roze driehoek dragen, als onderscheidingsteken (elke groep had zijn eigen onderscheidingsteken), stonden in de kamprangorde op een van de laagste posities en werden daar veelal vermoord.
Lesbiennes werden nauwelijks vervolgd – het is van zes vrouwen wel bekend dat zij in concentratiekamp Butzow terecht kwamen. De situatie in Duitsland was dus zeer ernstig – maar hoe was het in Nederland?
Nederland
Op het moment dat Nederland capituleert werd het Duitse Wetboek hier geldig. Dus ook paragraaf 175. Daarmee zijn de Nederlandse homoseksuelen net zo vogelvrij als de Duitse. Dat is de theorie. In de praktijk werd hier niet zoals in Duitsland systematisch vervolgd. Maar voor Joden was elke overtreding levensgevaarlijk en dus ook overtreding van paragraaf 175.
Bij de Amsterdamse zedenpolitie is bekend dat door Van Opijnen vijf Joodse homoseksuelen in de periode 1941 – 1943 gearresteerd werden en werden overgedragen aan de Sicherheitsdienst. Zij werden – op één na – allen in Sobibor of Auschwitz vermoord. Zij hebben in Westerbork niet de roze-gele Davidster gedragen, wat officieel moest maar deze sterren waren er niet in Westerbork.
Daarnaast zijn er nog een aantal Joodse homoseksuelen omgekomen die bekend zijn in een brief van Jonkheer Schorer – Jacob Hiegentlich, Engers, Petermeijer en Sjouwerman. Hiegentlich nam vergif in op de dag van de capitulatie, 14 mei 1940, en overleed op 18 mei 1940 in het Wilhelminagasthuis.
Het is verder van 90 niet-Joodse mannen bekend dat zij in de oorlog wegens homoseksuele handelingen (soms met Duitse soldaten) veroordeeld werden; zij kwamen in Nederlandse gevangenissen terecht. Van drie van hen is door historicus Koenders vastgesteld dat zij naar Duitsland gedeporteerd werden.
Een bijzondere plaats daarbij heeft Tiemon Hofman (1925 – 1997) die toen hij 16 was, in 1941, in Groningen werd opgepakt wegens paragraaf 175. Hij werd veroordeeld tot een opvoedingsgesticht en het lukte hem na de oorlog nooit om een vaste baan te krijgen – de veroordeling wegens homoseksualiteit werd opgenomen in zijn naoorlogse strafblad en zijn antecedenten waren dus niet in orde.
Er zijn ook een aantal homoseksuele verzetsstrijders die vermoord zijn in de oorlog. Zij werden vermoord vanwege hun verzet, niet vanwege hun geaardheid; dit zijn onder andere Willem Johan Cornelis Arondéus, Sjoerd Bakker, Willem August Theodorus Niemeijer, Karel August Pekelharing en Han Stijkel.
Samenvattend
In de Tweede Wereldoorlog was paragraaf 175 in Nederland van kracht en daarmee waren homoseksuele handelingen verboden. Dezelfde paragraaf zorgde in Duitsland voor het vermoorden van vele homoseksuelen in de concentratiekampen. In Nederland is er vervolgd, maar niet zo fanatiek als in Duitsland.
bron:
wikipedia,
scholieren.com,
bevrijdingintercultureel.nl
gepubliceerd:
28 april 2016
laatst bijgewerkt:
7 mei 2021