De Transvaalbuurt wordt begrensd door de Linnaeusstraat in het oosten, de Transvaalkade in het zuiden, de Wibautstraat in het westen en de spoorlijn tussen Amstelstation en het Muiderpoortstation in het noorden.
De Transvaalbuurt stamt uit het begin van de 20e eeuw. Voor dit tijd was dit de Overamstelse Polder en de Oetewaler Polder en dit gebied behoorde aan de gemeente Nieuwer Amstel. In 1896 werd het gebied door Amsterdam geannexeerd. In deze periode kwam de georganiseerde volkswoningbouw op gang én gelijktijdig wilde de moderne Joodse arbeider, die vanwege werk in bijvoorbeeld de diamantindustrie in een betere economische situatie was gaan verkeren, weg uit de arme buurten, op naar iets nieuws, iets moderns en gezonds. Of, kort door de bocht, weg van het arme Uilenburg, dat in het begin van de 20e eeuw gesaneerd werd, op naar deze nieuwe wijk. Verhuizen was ook noodzaak want in 1910 verklaarde de gemeente Amsterdam bijna 43% van de huizen op Uilenburg onbewoonbaar.
Het was dus vooral het Joodse proletariaat dat hier kwam wonen. Niet met alleen het gezin, maar met hele families tegelijk. De beter gesitueerden uit de buurten rondom het Waterlooplein trokken naar Zuid of de Watergraafsmeer.
De Algemene Woningbouw Vereniging (AWV) werd opgericht op 23 maart 1910 en de eerste 178 woningen in de Transvaalbuurt werden in 1912 aanbesteed. De andere woningbouwvereniging die in deze wijk zeer actief was was de Handwerkers Vriendenkring.
Joodse buurt
In de jaren twintig van de vorige eeuw verhuisden veel Joden uit de buurten rondom het Waterlooplein naar, onder andere, deze buurt.
De Transvaalbuurt werd een Joodse buurt.
80% van de bewoners was van Joodse afkomst, maar veel bewoners in die tijd zullen deze buurt niet Joods gevonden hebben. Veel van de bewoners waren namelijk nauwelijks nog religieus en zeer geassimileerd.
De buurt had een ander karakter. Vrijwel zonder uitzondering waren de bewoners aangesloten bij de SDAP, de voorloper van de PvdA. De buurt was dus vooral socialistisch en werd gezien als een rood bolwerk. Het was een buurt waar orde en netheid belangrijk waren. Wekelijks kwam men bijeen op problemen te bespreken en problemen voor mensen die hun huur niet konden voldoen door ziekte of werkloosheid konden rekenen op hulp van buurtgenoten. De Transvaalbuurt zouden we nu prachtwijk noemen, gekenmerkt door een grote solidariteit onder de bewoners.
Oorlog
De verbazing was groot in deze buurt toen de bezetter begon met de afzondering en de razzia’s. Op de Transvaalstraat hangt nu een gedenkteken voor de duizenden Joden die uit deze buurt zijn weggevoerd. Deze Joden werden ná uit hun huis gehaald te zijn verzameld in het Polderweggebied en daarna naar Westerbork vervoerd via het Muiderpoortstation (foto onder). Op 20 juni 1943 was de laatste grote razzia in deze buurt. Bij deze razzia werden er nog 5000 Joden uit hun huizen gehaald.
Illustraties
25 mei 1943. Collectie NIOD 96721
gepubliceerd:
6 mei 2016
laatst aangepast:
30 mei 2021