Nadat men tijdens een razzia was opgepakt of uit huis was gehaald kwam men terecht op een verzamelplaats. Vaak wordt gedacht dat dit in Amsterdam alleen de Hollandse Schouwburg was, maar het verblijf in de schouwburg kon van elke dagen tot een week duren, en daarom kan de schouwburg beter gezien worden als een plaats waar mensen die individueel of in een kleinere groep werden opgepakt terecht kwamen. Dit betekent tegelijkertijd niet dat de schouwburg niet stampvol kon zitten.
Maar bij grote razzia’s werd de schouwburg niet gebruikt. Zo was op 20 juni 1943 de laatste grote razzia in de Transvaalbuurt waarbij 5000 mensen uit hun huis gehaald werden. Deze mensen konden niet naar de schouwburg en werden naar het nabij gelegen Polderweggebied gebracht, waar toen tussen de Polderweg en het Station Muiderpoort nog geen huizen stonden en vanaf dit gebied en het Station Muiderpoort volgde hun deportatie naar Westerbork.
Het Centraal Station in Amsterdam was een andere locatie vanwaar mensen naar Westerbork werden gestuurd. Zo werden de bewoners van de Rivierenbuurt met de nu opgeheven tramlijn 8 naar het Centraal Station vervoerd waarbij wel dit vaak ‘s-nachts gebeurde, wanneer Sperrtijd gold. Getuigenissen vermelden ook dat het gezin van Otto Frank na hun verraad en hun verblijf in de gevangenis op de Weteringschans via het Centraal Station Amsterdam verlieten.
Een derde locatie is onbekender en werd vermeld in Ons Amsterdam van mei 2010. Hierbij gaat het om de Stads Rietlanden nabij het Lloyd Hotel. Daar was in de oorlog een groot rangeerterrein en een perron (Station Rietlanden) en het Lloyd Hotel werd toch al door de bezetter gebruikt. Eind februari 1941 werden in het Lloyd eerst de gearresteerde Februaristakers opgesloten, maar ook Joodse Amsterdammers zaten er opgesloten, zoals Dr. De Miranda. Het Lloyd was ook gunstig gelegen, in het Sperrgebiet waar men niet mocht komen. Veel van wat zich daar afspeelde bleef onbekend.
In een in 1947 uitgekomen boek van Han Wielek, De oorlog die Hitler won, is er sprake van 1200 mensen die via deze plek naar Westerbork gevoerd werden:
“Op 22 januari 1943 ‘s-avonds is er een transport van ca. 200 personen, hoofdzakelijk oude lieden, van de Borneokade te Amsterdam naar Westerbork vertrokken. Op 25 januari zijn in de loop van de dag ca. 250 personen naar de Borneokade gebracht en vandaar naar Westerbork doorgezonden. Een aantal zieken is op 26 januari uit de Joodsche Schouwburg naar de Borneokade gebracht. ‘s-Avonds werden ca. 250 personen naar Westerbork doorgezonden. Op 29 januari vertrekt hiervandaan nog een transport van 500 personen.
In Het spoorbedrijf in oorlogstijd (2001) schrijft Kees Huurman dat er nog drie treinen vertrokken vanaf deze plaats, steeds om 20.05 uur om om 0.30 in Westerbork aan te komen, namelijk op 11 juni 1943 met 1000 mensen, op 4 juni met 500 mensen en op 16 juli met 400 mensen. Deze trein reed echter naar behoefte en het is bekend dat er nog meer transporten geweest zijn en dat deze vanaf de Rietlanden maandenlang doorgingen.
Vaak moesten de mensen die gedeporteerd werden lopend over de Plantage Middenlaan, langs de kazerne naar de Rietlanden.
Grotere kaart weergeven |
Ook hun eigendommen gingen via dit gebied in Amsterdam, want de in de Kerkstraat gevestigde Firma Puls had daar niet genoeg opslagruimte en sloeg de eigendommen op in loodsen aan de Javakade en met name loods Brazilië aan de Oostelijke Handelskade voordat ze naar Duitsland werden vervoerd.
Ontsnappingen
Er waren verschillende ontsnappingen vanuit het omheinde station. Mensen ontsnapten vanuit de nog stilstaande trein of wanneer deze net begon te rijden. Maar veel mensen die gedeporteerd werden zaten berustend in de coupé.
Verzetsvrouw Lau Mazirel was als advocaat steeds aanwezig bij de transporten vanaf het Centraal Station. Haar weduwnaar laat in 1996 weten dat zij dan op het laatste moment op de trein sprong en met kinderen eraf sprong op het rangeerterrein na het CS – dat terrein moet de Rietlanden geweest zijn.
Heere Heeresma laat in “Een jongen uit Plan Zuid” weten hoe murw de gedeporteerden waren. Hij beschrijft hoe hij op de Rietlanden ziet dat een volle transporttrein wordt geopend om nog extra mensen erin te laden. Als dat gelukt is en de wagon hutje mutje vol staat duwen de mensen in de wagon de roldeur dicht tot deze in het slot valt.
bron:
Ons Amsterdam, mei 2010, pag 186-189
“Van Rietlanden tot Westerbork”, drs. M de Moor
Amsterdam Goederen, Hans Kaas, 1996.
gepubliceerd:
28 april 2016
laatst bijgewerkt:
16 januari 2024