door Frans Duivis
Rond 1630 vestigden zich de eerste Joden uit Oost-Europa (de Asjkenaziem) in Zevenaar, waar zij werkten als koopman, slager en handelaar in veevoer. Hoewel dat gebied, de Liemers, nog deel uitmaakte van het hertogdom Kleef, woei er toch al de in religieus opzicht tolerante Hollandse wind. Zo kreeg de Joodse gemeenschap al in 1631 toestemming om een ‘Jodenkerckhof’ in te richten, op voorwaarde dat deze buiten de Bleeckse Poort zou liggen. Jacob Joseph, slachter van beroep, weduwnaar en vader van twee kinderen, is een van de in de Zevenaarse annalen genoemde Joden.
Grote stap voorwaarts was de inwijding van de Zevenaarse synagoge in 1833 door rabbijn Hartog Josua Hertzveld (1781-1846) in de Grietsestraat. De bloeiperiode van de Achterhoekse en Liemerse kehilles begon in de tweede helft van de negentiende eeuw en duurde tot de Tweede Wereldoorlog. In Zevenaar werd in 1855 de begraafplaats aan de J. Perkstraat in gebruik genomen en in 1891 die aan de Arnhemseweg. In die tijd telde het gebied tien synagogen en woonden er in Zevenaar 117 Joden, in 1930 nog 75.
Op 8 februari 1945 werd Zevenaar door de geallieerden gebombardeerd, waarbij 10 doden vielen en ook de synagoge werd vernietigd. Ter nagedachtenis aan de 32 joodse oorlogsslachtoffers werd in 1990 een plaquette onthuld; slechts 14 inwoners hebben het Grote Verdriet overleefd. In het plaveisel voor de Grietsestraat 14 ligt een tegel ter herinnering aan de plaats van de synagoge.
Nieuwe Doelenstraat 2 – familie Gans
Veehandelaar Louis Salomon (Lion/Leon) ‘Wiet’ Gans (1884 – 1963) was gehuwd met Henny Cohen (1894 – 1953). Zij woonden in de Doelenstraat 2 in Zevenaar met hun twee zonen Henry (1925 – Florida 2017) en Maurits (1927 – Ontario 2013). De bijnaam Wiet is een verbastering van Louis.
Tijdens de oorlog dook de familie Gans tweemaal onder bij het echtpaar Cornelis Johannes Maria Bosman (11 april 1893 – 1 januari 1962) en Adriana Maria Couwenberg (26 januari 1896 – 1 januari 1983), dat enkele huizen verderop met hun dochter Hendrika in de Doelenstraat A 26 woonden. Zij waren afkomstig uit de Barndesteeg 10 in Amsterdam, maar woonden al geruime tijd in Zevenaar.
Louis en Henny werden in het laatste oorlogsjaar gescheiden van elkaar ondergebracht, maar hun zonen bleven wel bij elkaar bij Hendrik Jan en Grada Smeenk-Eelderink (beiden geboren in 1867 in Zelhem) in het naburige Angerlo op boerderij De Papenheuvel in de Kleine Veldstraat B38 (huidig nummer 2). Na de oorlog bleek de complete familie Gans de oorlog te hebben overleefd. De broers gingen beiden medicijnen studeren en in de jaren vijftig vertrok Maurits naar Canada en Henry naar de VS. In 2012 kregen de gezinnen Bosman en Smeenk postuum de onderscheiding Rechtvaardige Onder de Volkeren van Yad Vashem.
Met dank aan Edith de Geest van het Gemeentearchief Zevenaar en aan Willem Franck uit Zevenaar.
Veehandelaar Louis Salomon (Lion/Leon) ‘Wiet’ Gans (1884 – 1963) was gehuwd met Henny Cohen (1894 – 1953). Zij woonden in de Doelenstraat 2 in Zevenaar met hun twee zonen Henry (1925 – Florida 2017) en Maurits (1927 – Ontario 2013). De bijnaam Wiet is een verbastering van Louis.
Tijdens de oorlog dook de familie Gans tweemaal onder bij het echtpaar Cornelis Johannes Maria Bosman (11 april 1893 – 1 januari 1962) en Adriana Maria Couwenberg (26 januari 1896 – 1 januari 1983), dat enkele huizen verderop met hun dochter Hendrika in de Doelenstraat A 26 woonden. Zij waren afkomstig uit de Barndesteeg 10 in Amsterdam, maar woonden al geruime tijd in Zevenaar.
Louis en Henny werden in het laatste oorlogsjaar gescheiden van elkaar ondergebracht, maar hun zonen bleven wel bij elkaar bij Hendrik Jan en Grada Smeenk-Eelderink (beiden geboren in 1867 in Zelhem) in het naburige Angerlo op boerderij De Papenheuvel in de Kleine Veldstraat B38 (huidig nummer 2). Na de oorlog bleek de complete familie Gans de oorlog te hebben overleefd. De broers gingen beiden medicijnen studeren en in de jaren vijftig vertrok Maurits naar Canada en Henry naar de VS. In 2012 kregen de gezinnen Bosman en Smeenk postuum de onderscheiding Rechtvaardige Onder de Volkeren van Yad Vashem.
Met dank aan Edith de Geest van het Gemeentearchief Zevenaar en aan Willem Franck uit Zevenaar.
Hartog Josua Hertzveld – markante rabbijn
Hartog Josua Hertzveld werd op 19 november 1781 geboren in Glogau in Silezië (huidige Polen) en was de zoon van de opperrabijn van Koningsbergen. Hartog was net zestien jaar oud toen hij vertrok naar Amsterdam, waar hij later huwde met Henriëtte Löwenstamm, dochter van opperrabijn Saul Löwenstamm. In 1802 werd Hartog rabbijn in Nijkerk, zeven jaar later in Zwolle, waarna in 1813 de benoeming volgde tot Grand Rabbin van het consistorie Zwolle. Hij was een markante man en de eerste rabbijn die in het Nederlands preekte. Hertzveld had een grote naam als geleerde en publiceerde diverse artikelen over theologische onderwerpen. Daarnaast toonde hij zich een fervent voorstander van het koningshuis. Koning Willem II benoemde hem tot ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw, een eer die geen enkele joodse hoogwaardigheidsbekleder daarvoor ten deel was gevallen. Hartog en Henriëtte overleden beiden in Zwolle op 30 januari 1846.
Hartog Josua Hertzveld werd op 19 november 1781 geboren in Glogau in Silezië (huidige Polen) en was de zoon van de opperrabijn van Koningsbergen. Hartog was net zestien jaar oud toen hij vertrok naar Amsterdam, waar hij later huwde met Henriëtte Löwenstamm, dochter van opperrabijn Saul Löwenstamm. In 1802 werd Hartog rabbijn in Nijkerk, zeven jaar later in Zwolle, waarna in 1813 de benoeming volgde tot Grand Rabbin van het consistorie Zwolle. Hij was een markante man en de eerste rabbijn die in het Nederlands preekte. Hertzveld had een grote naam als geleerde en publiceerde diverse artikelen over theologische onderwerpen. Daarnaast toonde hij zich een fervent voorstander van het koningshuis. Koning Willem II benoemde hem tot ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw, een eer die geen enkele joodse hoogwaardigheidsbekleder daarvoor ten deel was gevallen. Hartog en Henriëtte overleden beiden in Zwolle op 30 januari 1846.
bron:
informatie aan Frans Duivis van Gemeentearchief Zevenaar en Willem Franck.
Historie IJsseldorpen en Zevenaar – Joods Cultureel Kwartier.
Hartog Josua Hertzveld: Biografisch Portaal van Nederland, The Jewish Encyclopedia, Delpher: Centraal blad voor Israëlieten in Nederland d.d. 04-09-1930.
informatie aan Frans Duivis van Gemeentearchief Zevenaar en Willem Franck.
Historie IJsseldorpen en Zevenaar – Joods Cultureel Kwartier.
Hartog Josua Hertzveld: Biografisch Portaal van Nederland, The Jewish Encyclopedia, Delpher: Centraal blad voor Israëlieten in Nederland d.d. 04-09-1930.
gepubliceerd:
6 oktober 2024
6 oktober 2024
laatst bijgewerkt:
7 oktober 2024
7 oktober 2024