In de tijd van olielampen en houtkachels werd Amsterdam regelmatig getroffen door branden. Een van de branden die werd gedocumenteerd was een brand in de Nieuwe Kerkstraat, in pand 63. De gevolgen van deze brand waren dan ook hartverscheurend.
De Sefardische koopman Abraham Lopes Cardozo (Amsterdam, 18 juni 1861 – Amsterdam, 3 december 1942) huwde op 29 oktober 1884 met Elisabeth Pais (Amsterdam, – Amsterdam, ) en zij werden de ouders van een groot gezin met elf kinderen. Rachel (Amsterdam, – Auschwitz, ) was de oudste, gevolgd door Abraham (Amsterdam, 13 december 1882 – Amsterdam, 12 mei 1955), Grietje (Amsterdam, 29 mei 1885 – Auschwitz, 3 december 1942), Raphaël (Amsterdam, 4 mei 1888- Amsterdam, 27 april 1894), Salomon (Amsterdam, 4 augustus 1890 – Amsterdam, 27 april 1894), Hendrika (Amsterdam, 23 april 1892 – Amsterdam, 27 april 1894), Israël (Amsterdam, 7 september 1893 – Amsterdam, 27 april 1894), Jakob (Amsterdam, 30 juli 1895 – Auschwitz, 7 augustus 1942), Hendrika (Amsterdam, 5 september 1899 – Sobibor, 11 juni 1943), Raphaël (Amsterdam, 23 februari 1902 – Amsterdam, 25 maart 1902) en Salomon (Amsterdam, 5 februari 1904 – Auschwitz, 5 februari 1942).
Op 27 april 1894 om 9 uur ’s avonds brak er in het pand brand uit. Het pand bestond uit een onderhuis en twee verdiepingen. In het onderhuis woonde een Russisch-Joodse immigrant Samiljan, op de eerste verdieping diamantslijper Mulder met een vierenzeventig jaar oude tante, Rachel Mendes Coutinho (Amsterdam, 29 april 1820 – Amsterdam, 29 april 1894) en twee kinderen, en op de tweede verdieping diamantslijper Cardozo met op dat moment zeven kinderen.
In het onderhuis had de Rus een olielamp laten vallen en binnen korte tijd stond het gehele pand in lichterlaaie. De Rus vluchtte met vrouw de straat op, Mulder wist zijn twee kinderen in veiligheid te brengen. Zijn tante kon in bewusteloze toestand, overdekt met brandwonden, door de buren naar buiten worden gebracht. Zij overleed twee dagen later.
Cardozo was niet thuis toen de brand uitbrak, hij bezocht zijn zieke vader. Bij terugkomst kon hij drie van zijn kinderen naar buiten brengen. De vier jongsten, die in bed lagen, moest hij achterlaten en van hen werden later alleen de verkoolde lijkjes gevonden. Moeder Elisabeth Cardozo – Pais was ten tijde van de brand niet ook niet aanwezig. Ze was baker (kraamhulp) en als zodanig aan het werk. De Russische Jood werd door de politie meegenomen voor verhoor.
Het huis van Cardozo was een aaneenschakeling van hokjes en hoekjes en slechts van één trap voorzien. Het geeft een beeld van de armoedige toestand waarin veel Joodse Amsterdammers leefden. Tijdens de begrafenis van de kinderen overheerste het verdriet in de stad. De drie lijkwagens werden door duizenden belangstellenden gevolgd. Rabbijn Pereira hield een toespraak en de kinderen werden onder één steen op de Portugese begraafplaats in Ouderkerk aan de Amstel begraven.
bron:
STADSNIEUWS.. “De morgenpost”. Amsterdam, 28-04-1894, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 31-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMSAA06:165545130:mpeg21:p00002.
BINNENLAND.. “Nieuwe Tilburgsche courant”. Tilburg, 29-04-1894. Geraadpleegd op Delpher op 31-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBDDD02:000208396:mpeg21:p002.
Noodlottige brand te Amsterdam.. “Rotterdamsch nieuwsblad”. Rotterdam, 30-04-1894, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 24-11-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010166926:mpeg21:p010.
ALLERLEI.. “De Maasbode”. Rotterdam, 29-04-1894. Geraadpleegd op Delpher op 31-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000165774:mpeg21:p002.
Rachel Mendes Coutinho, Stadsarchief Amsterdam, Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 10.
GEMENGD NIEUWS.. “Haagsche courant”. ‘s-Gravenhage, 30-04-1894. Geraadpleegd op Delpher op 31-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000121010:mpeg21:p010.
Bart Wallet, Zeeburg, geschiedenis van een Joodse begraafplaats 1714 – 2014 (Hilversum 2014) 169, 170.
Elisabeth Pais, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 619.
met dank aan E. S. Houwaart (email 24 november 2023).
gepubliceerd:
31 december 2022
laatst bijgewerkt:
24 november 2023.