Naarden

De eerste Joden die zich in Naarden vestigden waren Sefardische Joden die uit Amsterdam kwamen, op uitnodiging van het stadsbestuur van Naarden.

Voor hun godsdienstoefeningen kwamen deze Sefardim bijeen in een privéwoning aan de Gansoordstraat totdat rond 1727 de eerste synagoge gewijd kon worden, een Portugees-Israëlitische. Deze was gevestigd in de Raadhuisstraat (toen Korte Marktstraat). In 1832 werd er een synagoge gevestigd aan de Wijde Marktstraat 358 (afbeelding kadasterkaart Naarden). In 1885 ontstond er ook een Hoogduitse gemeente in Naarden, de Hoogduitse gemeente maakte gebruik van de Portugese Synagoge en volgde de diensten volgens de Sefardische riten. In de Gansoordstraat 17 – 27 bezat de Nederlands Israëlitische Gemeente na 1886 huizen, waarvan de huuropbrengst gebruikt werd voor het in stand houden van de synagoge.
Tot 1825 werd voor de begrafenissen de begraafplaatsen op Zeeburg, in Ouderkerk (Sefardim) of Muiderberg gebruikt. Na 1825 kreeg men de beschikking over een eigen begraafplaats, een deel van de Algemene Begraafplaats aan de Amersfoortsestraatweg in Bussum. Het Joodse deel is de noordwestelijke hoek van deze begraafplaats en de graven liggen op het grondgebied van de gemeente Bussum.
De Portugese gemeente van Naarden slonk in de negentiende eeuw zo sterk dat deze werd opgeheven. In 1887 ging de synagoge over in Hoogduitse handen, toen begon ook de Hoogduitse gemeente te slinken van 64 in 1910 tot 36 mensen in 1930.
In 1916 verscheen in het Nieuw Israëlietisch Weekblad het bericht dat al enige tijd geen minjan gehaald kon worden (10 volwassen halachisch Joodse mannen, nodig voor een volledige dienst) en dat het wel lukte nadat jeugdige studenten van het seminarium insprongen. Op 5 februari 1933 werd de Hoogduitse gemeente eveneens opgeheven en samengevoegd met die van Bussum. In 1935 stortte de verwaarloosde synagoge deels in. In het gemeentehuis hingen tot 1993 een paar kroonluchters die uit de sjoel kwamen, zij werden in bruikleen aan het gemeentebestuur gegeven. Nu hangen deze kroonluchters in de synagoge van Bussum.

Voorlezer E. M. Alvares Veiga
In juni 1873 werd E. M. Alvares Veiga benoemd tot voorlezer van de Israëlitische Gemeente, hetgeen hij volgens de Portugees-Israëlitische rite deed. In 1920 vierde hij zijn 35-jarig ambtsjubileum, en was hij chazan (voorzanger) van de Portugees Israëlietische Gemeente in Amsterdam. Lees verder.

Voorzanger Samuel Gordon
In 1886 was S. A. Gordon voorzanger te Naarden. Hij deed belangeloos mee aan een godsdienstoefening die door de Vereniging Harpe Davids in Lokaal Casino in Amsterdam werd georganiseerd op 13 en 14 augustus 1886. Samuel Albert Gordon (3 april 1857) woonde een tijd op de Zanddwarsstraat 4 te Amsterdam. In maart 1887 vertrokken Gordon en zijn vrouw naar Schwerzens bij Posen (nu Swarzędz, Polen). In april 1887 adverteerde de Joodse gemeente in het
Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen, men zocht een voorzanger, rabbijn en ritueel slager.

Marcus Haalman
Marcus Haalman overleed te Rotterdam op 9 december 1921, ruim 80 jaar oud, en was, volgens zijn overlijdensbericht, leraar van de Nederlands-Israëlitische Gemeente te Naarden. Volgens een bericht in het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 27 september 1907 was hij ook voorzanger in de synagoge in Naarden. Marcus werd geboren in Hoogezand op 12 april 1841.
Zoon Peres Haalman (Hoogezand, 18 april 1883 – Auschwitz, 1 oktober 1942) huwde op 4 augustus 1915 met Cato (Kaatje) Vega (Den Haag, 1 september 1890 – Auschwitz, 1 oktober 1942). Zij kregen een zoon Marcus (Den Haag, 15 januari 1917 – Pittsburg, november 1989). Lees verder.

Samuel Heigmans
Op 18 september 1922 werd Samuel Heigmans in Naarden geboren. Hij was een zoon van Abraham Heigmans (Amsterdam, 8 mei 1898 – Auschwitz, 22 januari 1943) en Sara Dresden (Amsterdam, 15 december 1897 – Auschwitz, 23 september 1943). Zij hadden vier kinderen, waarvan er twee, waaronder Samuel, de oorlog overleefden.

Mozes Lemans
Mozes Lemans werd in Naarden geboren op 5 november 1785 als zoon van koopman Michiel Lemans en Rebecca Hanau. Hij werd leraar wiskunde aan de Latijnse school. Lees verder.

Joods kind in de oorlog, 2013
In 2013 heeft er in Naarden een tentoonstelling plaatsgevonden waarbij de Joodse kinderen in deze plaats centraal stonden. De tentoonstelling werd middels een poster bekend gemaakt, een poster waarop de Joodse meisjes Weisz spelen met de dochter van schoenmaker Borreman. Een tafereel bij de dikke boom van Naarden, de oorlog lijkt nog ver weg.
Tijdens de tentoonstelling stonden vier kinderen uit Naarden centraal, drie van hen konden in 2013 de tentoonstelling bijwonen.

en verder

Amersfoortseweg 16 – Huize Adelaïde – gezin Sternberg
Martin Sternberg (Neustadt-Gädens, Duitsland, 15 september 1893), bankier bij de firma Sternberg & Co. op de Herengracht 258 in Amsterdam, overleed op 13 mei 1932. Hij was eerst gehuwd met Ilse Hilda Türk (Annsberg, 6 januari 1897), met wie hij zoon Piet (Hans Peter) (Amsterdam, 4 maart 1920 – Porto Alegre, Brazilië, 24 juni 2016) kreeg en van wie hij op 29 november 1929 scheidde, en daarna met Adelaide Herman (Frankfurt am Main, 26 februari 1908) met wie hij in 1931 huwde en zoon Steven Martin kreeg.
Het gezin woonde sinds 1928 in Bussum, daarvoor op de Prins Hendriklaan in Amsterdam. Martin reed met zijn two-seater op 13 mei 1932 van de Herengracht naar huis toen op de nieuwe weg bij Bussum de linkerachterband klapte en de auto over de kop sloeg. Martin leefde nog enige ogenblikken en overleed ter plekke. Naast zijn werk als bankier was hij consul-generaal van Perzië en betrokken bij verschillende hotelconcerns in Duitsland.

Bussumerstraat 187 – J. Venetiaan
J. Venetiaan woonde op dit adres tot 1898.

Gansoordstraat 27 – gezin Van Gelder
Op 6 mei 1887 plaatsten de ouders van David Levie van Gelder (Naarden, 16 april 1874 – Sobibor, 14 mei 1943) een advertentie in het Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen waarin zij ieder dankten voor de belangstelling door de Bar Mitswa (kerkelijk meerderjarig) van David. Vader Levie David van Gelder (Amersfoort, 1 april 1842 – Naarden, 17 november 1906) was slager in Naarden en de moeder van David was David was Saartje de Leeuw (‘s-Graveland, 8 mei 1842 – Utrecht, 23 april 1920) geboren en getogen in Naarden en woonde in het begin van de bezetting op de Gansoordstraat 27 met zijn tante Betje de Leeuw (‘s-Graveland, 21 december 1856 – Vught, 7 mei 1943).
In het gezin van David en Saartje waren er echt kinderen; Elias (1873 – 1875), David Levie, Elias (1875), Barend (1875), Jansje (1879), Heintje (Naarden, 13 januari 1882 – Auschwitz, 2 maart 1943), Abraham (1883) en Elisabeth (1885).
Op 16 maart 1889 werd Elie (Elias) kerkelijk meerderjarig, op 21 november 1896 Abraham en ook voor hen werden advertenties geplaatst.

Graaf Janlaan 28 – H. M. de la Parra
In mei 1941 was arts Herman Marinus de la Parra (Paramaribo, 24 september 1909 – Mauthausen, 6 oktober 1942) hier gevestigd en hij was uitsluitend voor Joodse patiënten. De la Parra huwde op 9 oktober 1941 met Grete Czopp (Rotterdam, 15 december 1910 – Auschwitz, 30 september 1942) en zij hadden een kind dat de oorlog overleefde. Het gezin verhuisde na het huwelijk naar de Rembrandtlaan 49 in Naarden.

Huizerstraatweg 11 – Maurits Polak
Maurits Polak heeft een korte periode op dit adres gewoond. Het was zijn laatste woning voordat hij verplicht naar de Blasiusstraat in Amsterdam moest verhuizen.

Kloosterstraat 621 – Joël en Levie van Amerongen
Op 21 juni 1875 werd de tweeling Joël en Levie van Amerongen in Naarden geboren. Ze waren zonen van Samuel David van Amerongen en Rebecca Joël Rosenberg. Samuel David overleed op 27 mei 1909 en was volgens overlijdensbericht sjammes (koster) van de synagoge in Naarden.

Joël trouwde met Kaatje de Groot (Amsterdam, 10 september 1878 – Auschwitz, 10 september 1943) en zij kregen een zoon Samuel David (Naarden, 31 augustus 1923 – Auschwitz, 31 maart 1944). In 1920 werd in het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland dat Joël, samen met enkele militairen, in Naarden van de Joodse militairen in het garnizoen te Naarden behartigde. Joël overleed op 10 augustus 1926. In het Centraal Blad voor Israëlieten in Nederland van 20 augustus 1926 verscheen het volgende bericht: ‘Het Joodsche bedehuis aan de Wuivert staat reeds geruime tijd buiten dienst in verband met het steeds minderend aantal Israëlieten in Naarden. De ouderen onder ons hebben de familie Van Gelder en de familie Van Amerongen gekend, van welke nu nog de heer D. van Gelder inwoner onzer stad is. De oude lui Haalman daalden ten grave, de kinderen vestigden zich elders. Zo bleven nog over de familie Heilbron, de dames De Leeuw, de weduwe Menist en ook de weduwe Van Amerongen. Immers, gistermiddag, terwijl zijn vrouw naar Amsterdam was, overleed plotseling de heer Joël van Amerongen, na geruime tijd ziek te zijn geweest. Hij was een bekende figuur in onze stad, in zijn gezonde dagen hoogst welwillend. Hij was stipt op zijn godsdienst, een trouw zoon van het oude Joodse volk. Hij, die eens zoo vol levenslust was – ik denk aan den dag van de kerkelijke inzegening van zijn huwelijk en later den dag van de besnijdenis van zijn zoon, – heeft helaas zijn stamhouder, welke zijn trots was, niet groot mogen zien. Ik breng Joël van Amerongen een laatsten groet met de bekende woorden: De Eeuwige geve u den vrede!

Levie werd koopman in lompen en trouwde met Betje van der Woude (Lemmer, 26 juni 1880). Zij woonden onder andere op de Valkenburgerstraat 203 en de Raamgracht 25^-2 in Amsterdam. Levie overleed in 1933 in Rotterdam. Zij hadden in ieder geval een zoon Machiel (Amsterdam, 2 september 1908) en twee dochters; Froukje (Amsterdam, 4 september 1911 – Auschwitz, 12 oktober 1942) en Rebekka (Rotterdam, 7 september 1912 – Sobibor, 13 maart 1943). Op het adres Kloosterstraat 621 (oude nummering) woonden Samuel en Rebecca tijdens hun dertigjarig huwelijksfeest op 9 juni 1902.

Lambertus Hortensiuslaan 24 – apotheek S. I. Elze
Apotheek S. I. Elze opende hier in april 1936 haar deuren. Ter gelegenheid daarvan werd er een advertentie geplaatst in het Joodse maandblad Ha’Ischa.

Marktstraat 18 – manufacturen Heilbron
Philip S. Heilbron en Betje Heilbron (Naarden, 12 mei 1887 – Sobibor, 20 maart 1943) hadden op dit adres hun manufacturenwinkel. Er werden Manchester werkpakken, hoeden, petten, bedden, dekens, vloerzeilen en karpetten verkocht. De Heilbrons werd door de nazi’s gedwongen om naar Amsterdam te verhuizen, Betje woonde op de Rechtboomsloot 15^c in Amsterdam en werd op 13 maart 1943 in Westerbork geregistreerd.

Nieuwe Haven 5 – Burgerweeshuis
Het Burgerweeshuis in Naarden werd tot 1928 gebruikt. Eind 1938 werden 25 Duits-Joodse vluchtelingenkinderen hier gehuisvest. Zij waren deel van een groep van 200 kinderen die toestemming kreeg om de grens te passeren

Prins Willem van Oranjelaan 21 – gezin Blitz
Het gezin Blitz woonde hier rond oktober 1941. Dit waren de directeur van een papierfabriek Jacques Blitz (Amsterdam, 13 mei 1908 – Auschwitz, 30 september 1942), zijn vrouw Evalina Sophia Polak (Harlingen, 23 september 1911 – Auschwitz, 30 september 1942) en hun twee kinderen, die de oorlog overleefden.

Rembrandtlaan 49 – H. M. de la Parra
zie Graaf Janlaan 28.

Van Lijndenlaan 25 – mejuffrouw E. Heijmans
Mejuffouw E. Heijmans woonde hier rond 1938 en begeleidde voor REOR een koosjere winterreis naar Sankt Moritz.

Van Ostadelaan 74 – rusthuis Rubens
Rond 1938 was hier dit Rusthuis ORT (koosjer) gevestigd.

Einde synagoge
Op 26 juni 1931 verscheen in Het Nieuw Israëlietisch Weekblad het bericht dat de Centrale Commissie in haar jaarverslag stelde dat het gebouw in zulk een slechte staat verkeerde dat het moest worden geamoveerd. Daarnaast was het aantal Joden te Naarden dusdanig geslonken dat het beter werd deze gemeente op te heffen en bij die van Bussum te voegen.
Over de staat waarin de synagoge verkeerde kwame rond 1930 regelmatig stukken in de kranten. Veel personen wilden de synagoge behouden, er waren zelfs plannen om er een museum te vestigen. In 1932 werd vermeld dat de synagoge van oorsprong een Portugees-Israëlitische synagoge was, en dat in dat jaar de synagoge 40 jaar bij de Nederlands-Israëlitische gemeente behoorde. Maar in dat jaar restte niet meer dan een ruïne. De inboedel zou verdeeld gaan worden tussen het Joods Historisch Museum in Amsterdam en de Nederlands-Israëlitische gemeente te Bussum. De koperen kaarsenkroon zou in bruikleen worden gegeven aan het gemeentebestuur. Het archief zou naar het Provinciaal Archief in Haarlem gaan.
In juni 1935 stortte de synagoge deels in en een maand later was het gebouw gesloopt.

 

 

bron:
www.jhm.nl, lemma Naarden (geraadpleegd oktober 2013)
foto sjoel naarden 1930,
100jaarjoodsbussum.nl, deel algemene begraafplaats.
www.tgooi.info, lemma Joodse begraafplaats Naarden (geraadpleegd 19 juni 2015).
www.gooiland.50plusser.nl, lemma Joods kind in de oorlog (geraadpleegd 19 juni 2015) .
Peter Steffen en Evers, Hans, Can a seamless garment be truly torn? Questions surrounding the Jewish-Catholic Löb family (Collegeville 2014) 57
afbeelding kadaster met dank aan Ruth Bor.
Gordon, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 06-08-1886, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 25-02-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872129:mpeg21:p004.
Samuel Albert Gordon, Stadsarchief Amsterdam, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2322.
Gordon vertrek Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 01-04-1887, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 25-02-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000558050:mpeg21:p00006.
Voorzanger, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 29 april 1887. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005403016:00001.
David van Gelder, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 6 mei 1887. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005403017:00001.
Elie van Gelder, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 8 maart 1889. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005405009:00001.
Abraham van Gelder, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 13 november 1896. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005408046:00001.
Marcus Haalman, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 16 december 1921. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005422049:00001.
Opheffing, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen.27 januari 1933. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005427004:00001.
Samenvoegen, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 21 september 1934. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005427090:00001.
Heijmans, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 16 december 1938. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005429103:00001.
H. M. de la Parra, Het Joodsche weekblad. 23 mei 1941. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994007:00001.
Blitz, Het Joodsche weekblad. 10 oktober 1941.  Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994027:00001.
De la Parra, Het Joodsche weekblad. 24 oktober 1941. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994029:00001.
Alvares Veiga, Binnenland. AMSTERDAM, 5 Juni.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 06-06-1873, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873574:mpeg21:p002.
Joël en Levie van Amerongen, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 25-05-1888, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000559006:mpeg21:p00003.
Venetiaan, Brievenbus.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 28-01-1898, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873299:mpeg21:p003.
Samuel en Rebekka van Amerongen, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 06-06-1902, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874154:mpeg21:p006.
Marcus Haalman, “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 27-09-1907, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871754:mpeg21:p002.
Van Amerongen, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-06-1909, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872694:mpeg21:p006.
Aantal Joden in 1910, Binnenland.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 02-09-1910, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000570026:mpeg21:p00005.
Haalman – Vega, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 13-08-1915, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859577:mpeg21:p002..
Minjan, Armenraad Amsterdam.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 24-03-1916, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010859609:mpeg21:p002.
Van Amerongen militairen, Stadsnieuws.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 14-05-1920, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000572134:mpeg21:p00005.
Samuel Heigmans, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 22-09-1922, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874070:mpeg21:p005.
Joel van Amerongen, BINNENLAND. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 20-08-1926, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000585076:mpeg21:p00006.
Heilbron, De Omroeper, april 1993.
Betje Heilbron, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130306316 (Betje HEYLBRON).
Synagoge, CENTRALE COMMISSIE Jaarverslag P.C. (Slot).. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 26-06-1931, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874706:mpeg21:p010.
OPHEFFING DER N. I. GEMEENTE TE NAARDEN.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 05-02-1932, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586049:.mpeg21:p00001.
Martin Sternberg, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 20-05-1932, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586064:mpeg21:p00004.
Hans Peter Sternberg, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 781.
Ilse Hilda Türk, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 824.
Martin Sternberg, Stadsarchief Amsterdam, Vreemdelingenregister, archiefnummer 5225, inventarisnummer 943.
EEN INGESTORTE SYNAGOGE. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 28-06-1935, p. 16. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871411:mpeg21:p016.
Sloop, STADSNIEUWS. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 18-07-1935, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582021:mpeg21:p00007.
De Ingestorte Synagoge te Naarden. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 27-09-1935, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871425:mpeg21:p009.
Rubens, Advertentie. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 02-09-1938, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874639:mpeg21:p008.
Tweehonderd Joodse kinderen naar ons land.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 15-11-1938, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000580090:mpeg21:p00002.
Bij de eerste vluchtelingetjes in Naarden.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 17-11-1938, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000580091:mpeg21:p00005.

illustraties:
afbeelding kadaster met dank aan Ruth Bor.
foto sjoel naarden 1930.
Voorzanger, Weekblad voor Israëlietische huisgezinnen. 29 april 1887. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005403016:00001.
H. M. de la Parra, Het Joodsche weekblad. 23 mei 1941. Geraadpleegd op Delpher op 08-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA16:020994007:00001.
Joël en Levie van Amerongen, Advertentie. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 25-05-1888, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000559006:mpeg21:p00003.
Van Amerongen, Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-06-1909, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 09-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872694:mpeg21:p006.
Martin Sternberg, Familiebericht. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 20-05-1932, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586064:mpeg21:p00004.
Martin Sternberg, Stadsnieuws.. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 20-05-1932, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 10-08-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586064:mpeg21:p00002.

gepubliceerd:
23 april 2016

Laatste aanpassing:
10 augustus 2024