De Joodse gemeenschap in Bussum bloeide vanaf 1874 op nadat de stoomtram naar Amsterdam tot stand kwam. Toen kwamen er dagjesmensen en vakantiegangers die naar ’t Gooi gingen en kwamen er pensions. Pension Gans was het enige pension waar in 1913 een strikt koosjere keuken was.
Rond 1910 woonden er vijftig Joodse families in Bussum en in 1917 werd de Joodse gemeente in Bussum zelfstandig. De Joodse gemeente in Bussum is nu ruim 100 jaar oud.
Verzet
Het bijzondere verhaal over verzet in Bussum staat hier.
De Joodse gemeente van Bussum
In 1917 werd de Joodse gemeente van Bussum zelfstandig en de eerste sjoel die werd gebruikt was gevestigd op de hoek van de Hogeweg en de Havenstraat. Dit was van oorsprong een bewaarschool en kon na een verbouwing op 3 september 1918 worden ingewijd. De synagoge was al snel te klein, de Joodse gemeente in Bussum groeide. Er werd een pand aangekocht, de kerk en de kosterswoning van de Apostolische Gemeente. Dit pand werd verbouwd door de architect Jac. S. Baars en in 1931 werd de nieuwe sjoel van de Nederlands-Israëlietische gemeente te Bussum plechtig ingewijd.
Eerder
Tijdens de negentiende eeuw was Bussum een tamelijk onbelangrijke plaats. Dit werd anders na de intensivering van het verkeer, met name de auto en de trein. Forensen gingen zich vanaf dat moment in Bussum vestigen. Bussum kwam hierdoor tot grote ontwikkeling en bloei.
In de negentiende eeuw woonden in Bussum geen Joden, pas in het begin van de twintigste eeuw vestigden er zich enkele Joodse families. In 1909 wilde enkele van deze families een Joodse gemeenschap stichten.
Dat waren vooral de heren I. J. Minkenhof en E. Sitters, zij wilden in Bussum een Joods leven gebaseerd op geloof en traditie. Er waren echter te weinig gezinnen om een Joodse gemeente op te richten dus men sloot zich aan bij de Israëlitische Gemeente te Naarden. Men bezocht de synagoge van Naarden die daar in de achttiende eeuw door de Sefardiem was gesticht.
Het bestuur van de sjoel te Naarden liet zich weinig gelegen liggen aan de Joden van Bussum. Kinderen die in Naarden godsdienstonderwijs kregen, moesten drie kwartier van Bussum naar Naarden lopen. De twee zonen van de heer Sitters kregen godsdienstonderwijs en hij wendde zich tot rabbijn Dr. Dünner en enkele dagen later ontvingen het bestuur van de synagoge van Naarden een schrijven waarin werd opgedragen om de leraar op geregelde tijden naar Bussum te sturen om daar godsdienstonderwijs te geven.
Het aantal Joodse families te Bussum groeide snel. Een aantal personen, als de heer D. S. van Zuiden, S. Snitselaar gaven steun aan de heren Minkenhof en Sitters en de Vereniging tot Behartiging der Joodse belangen te Bussum kwam tot stand. De heer M. Verdoner stelde zijn woning beschikbaar tot het houden van godsdienstoefeningen, de heer M. Pinto, toen student aan het Nederlands Israëlitisch Seminarium trad belangeloos als voorzanger op. De heer Engelsman, leraar te Weesp, gaf Godsdienstonderwijs. Het waren vooral de heren J. Asscher, L. Borstrok en E. J. de Groot, die zich voor de oprichting van deze vereniging zeer verdienstelijk hebben gemaakt.
De groep Joden te Bussum was inmiddels veel groter geworden dan die te Naarden. Daarom besloot men alle mogelijke stappen te zetten om te komen tot de stichting van een Israëlitisch Gemeente te Bussum, waarbij het Amsterdamse Rabbinaat krachtige medewerking verleende.
Na de verbouw van het pand van de Apostolische Gemeente tot synagoge en de inwijding ging men over tot de benoeming van een vaste leraar en men had het geluk, dat de heer L. Borstrok aangesteld kon worden als leraar en voorzanger.
De inwijding van de Synagoge kon op 3 september 1931 (21 Eloel 5691) plaatsvinden. Het pand was verbouwd volgens de plannen van architect Jac. S. Baars. Bij de inwijding waren onder anderen aanwezig de Rabbijnen L. H. Sarlouis en G. de Lange van Amsterdam, de Burgemeester van Bussum, de heer H. de Bordes, de Wethouders en Ds. Drijver, predikant te Naarden.
Een aantal van de Joodse locaties in Bussum:
Burgemeester s’Jacoblaan 56 – gezin Verduin
Hier woonde aan het begin van de oorlog het gezin Verduin.
Eslaan 12 – Villa Insulinde
Op dit adres woonde kort na de oorlog de Joodse familie Birnbaum. Zij openden hun huis voor Joodse weeskinderen en in het huis was zelfs een synagoge gevestigd. In 1946 werd er een 8 mm film gemaakt die te zien is in Yad Vasjem in Jeruzalem. De filmbeelden – commentaar en subtitels in het Hebreeuws – zijn hier te zien. Een documentaire over de familie Birnbaum is hier te zien.
Gooilaan 3 – Jacob Bueno de Mesquita
In het begin van de twintigste eeuw woonde hier het gezin van Jacob Bueno de Mesquita.
Kerkstraat 8 – Bussums Maatkleding Bedrijf
Op Kerkstraat 8 was voor de oorlog het bedrijf van Isaac Polak en Catharina Lisser, het Bussums Maatkleding Bedrijf gevestigd. Meer over dit gezin staat op deze pagina over de Nieuwe Kerkstraat in Amsterdam.
Kromme Englaan – Joodse gemeente Bussum
De Joodse gemeente in Bussum werd in 1917 gesticht. In eerste instantie werd in pension “Gans” diensten gehouden, in 1919 kon een eigen sjoelgebouw aan de Hoogeweg worden gewijd. In 1931 werd een sjoel aan de Kromme Englaan in gebruik genomen. Rond dat jaar werd de Joodse gemeente in Naarden opgeheven en samengevoegd met die van Bussum.
Landstraat 56AA – Pension Verdooner
Het streng koosjere pension Verdooner was hier in 1914 gevestigd.
Regentesselaan 9 – synagoge
Hier was aan het begin van de oorlog de synagoge gevestigd.
Veerstraat 17 – Joodsche belangen
Al eerder dan de Joodse gemeente in Bussum gevestigd werd, werd de Vereeniging ter behartiging der Joodsche belangen te Bussum opgericht. Dat was op 16 oktober 1911, in het koosjere pension Vellemans aan de Veerstraat te Bussum. Eerder in datzelfde jaar werden de Joodse lessen voor de Joodse kinderen in Bussum al gestart, waardoor ze niet meer naar Naarden hoefden te lopen.
Veerstraat 17 – Pension-Restaurant Velleman
Op Veerstraat 17 was Pension-restaurant Velleman gevestigd. Tussen 1917 en 1924 werd dit pension overgenomen door de familie Kinsbergen. Het bleef wel een koosjer etablissement.
100 jaar Joods Bussum
In 2011 kon er gevierd worden dat de Joodse geschiedenis in Bussum 100 jaar oud was. De Joodse Gemeente in Bussum hield een expositie over het Joodse leven in deze plaats en maakte een uitstekende website over deze geschiedenis.
bron:
Polak, Fie , oorlogsverslag van een zestienjarig Joods meisje (Amsterdam 1995) 24
informatie over Eslaan 12 via www.historischekringbussum.nl (geraadpleegd 10 mei 2018)
“De Sjoel te Bussum.”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1936/09/16 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 11-10-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582082:mpeg21:p00026
“Advertentie Verdooner”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1914/05/08 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 12-11-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000573148:mpeg21:p00004
synagoge “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 25-04-1941, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 13-06-2021, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318152:mpeg21:p009
100 jaar Joos Bussum via https://www.100jaarjoodsbussum.nl/3%20historisch.html#12 (geraadpleegd 25 februari 2022)
Illustratie
advertentie Nieuw Israëlietisch Weekblad, 22 juli 1932.
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 29 september 1915, advertentie Velleman
“Advertentie Verdooner”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1914/05/08 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 12-11-2020, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000573148:mpeg21:p00004
gepubliceerd:
23 april 2016
Laatst bijgewerkt:
12 juli 2022