Op de Eerste Van Swindenstraat 133-135, op de hoek met de Pontanusstraat, naast de spoorlijn, staat de Commelinschool. Er zijn een aantal andere namen voor deze school bekend, School 126 voor Openbaar Lager Onderwijs, Q-school voor GLO, openbare VO voor jongens en meisjes en Wagenaarschool.
Het eerste krantenbericht waar de school in genoemd werd als De Commelinschool dateertde van maart 1926. H. van der Zijde, die toen onderwijzer was in Eck en Wiel, werd er benoemd. Maar de school bestond al eerder, getuige de foto die Jacob Olie in 1904 maakte. In 1898 komt de school al naar voren als een School 2e Klasse letter Q, men zoekt er een derde onderwijzer. Ook in de Amsterdammer van 7 juli 1930 wordt de naam bevestigd.
De Commelinschool was geen Joodse school, maar een school in een buurt met veel Joodse kinderen. Ook zij zaten op deze school. De oorlog veranderde veel. De nazi’s segregeerden de Joodse en niet-Joodse leerlingen in Nederland door het oprichten van Joodsche scholen. Scholen waar alleen aan Joodse kinderen les werd gegeven door Joodse leerkrachten, de niet-Joodse leerlingen zaten op scholen waar Joodse leerlingen niet naar toe mochten. De school op de Eerste Van Swindenstraat 135 werd een Joodsche school, en wel de zogenoemde Buitenklassen van Joodsche School 6. Joodsche School 6 was de Vrolikschool op de Sparrenweg 11. Twee klassen van deze school werden gebruikt bij de opening in september 1941 met 71 leerlingen. Dit aantal liep op tot 75 op 1 maart 1943 waarna het aantal terugliep tot deze buitenklassen niet meer nodig waren. Dat om de bekende reden. de kinderen waren in het meest gunstige geval in de onderduik, doorgaans waren ze gedeporteerd.
In september 1949 werd er door de oudercommissie van de school een herdenking georganiseerd voor de vermoorde Joodse leerlingen. Daarbij werd een gedenksteen onthuld. De Commelinschool was daarmee een van de eerste scholen die een plek gaf aan de vermoorde leerlingen. Een marmeren steen werd in de vestibule van de school aangebracht met de tekst: ‘Ter nagedachtenis aan de Joodse leerlingen dezer school, die het slachtoffer werden van de oorlog 1940-1945.’
bron:
H. van der Zijde, Benoemingen.. “De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad”. ‘s-Hertogenbosch, 18-03-1926, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 29-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010531096:mpeg21:p007.
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Eerste van Swindenstraat 135, Openbare Lagere School nr. 48, tijdens het speelkwartier. Gezien naar de Dapperstraat. Olie, Jacob (1834-1905). 1904. 10019A001071.
gedenksteen “De Amsterdammer”. Amsterdam, 07-07-1930, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 30-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000068006:mpeg21:p00007.
Herdenking Joodse leerlingen. “De waarheid”. Amsterdam, 15-09-1949, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 30-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010851732:mpeg21:p002.
Gedenksteen, Anthonize Golverdingen, De vroege herdenking van de Jodenvervolging in Amsterdam vanaf 1945 tot en met 1950 (Leiden 2014) 68.
1898, STADSNIEUWS.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 30-05-1893, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 30-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010166322:mpeg21:p002.
illustratie:
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Eerste van Swindenstraat 135, Openbare Lagere School nr. 48, tijdens het speelkwartier. Gezien naar de Dapperstraat. Olie, Jacob (1834-1905). 1904. 10019A001071.
gedenksteen “De Amsterdammer”. Amsterdam, 07-07-1930, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 30-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000068006:mpeg21:p00007.
Herdenking Joodse leerlingen. “De waarheid”. Amsterdam, 15-09-1949, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 30-09-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010851732:mpeg21:p002.
gepubliceerd:
1 oktober 2022
laatst bijgewerkt:
23 maart 2024