Emanuel Vita Israël (Amsterdam, 21 februari 1873 – Amsterdam, 15 mei 1940) was zo’n 23 jaar oud toen hij apotheker werd van Apotheek De Castro op de Muiderstraat. Hij was getrouwd met Leonora Fanny Jacobs (Amsterdam, – Sobibor, ) en kreeg met haar twee zonen; makelaar Gerrardus (Amsterdam, – Sobibor, ) en Joost (Amsterdam, – Amsterdam, ). Joost was gemengd gehuwd met Catharina Magdalena Frederika Borghmans en hij kwam in Westerbork terecht. Hij werd ziek en vroeg zijn vrouw medicijnen op te sturen, wat zij deed vanuit de apotheek van de familie. Joost kwam vanuit Westerbork terug naar Amsterdam en was toen inmiddels ernstig ziek. Vanwege zijn Joodse afkomst werd hij niet geholpen in de ziekenhuizen en overleed aan hersenvliesontsteking.
Emanuel was tevens kunstverzamelaar en op 8 februari 1939 stond er een uitgebreid verslag over zijn verzameling in De Telegraaf:
EEN APOTHEKER ZOEKT NAAR SCHATTEN, Buiten het gebied der kruidkunde.
De heer E. Vita Israël woont achter en boven de bekende apotheek in de zeer drukke, zeer rumoerige Muiderstraat, en wie naar de rust verlangt, die een 17de eeuwsche huiskamer, met open haardvuur, met bedsteden en oude meesters en met een schat van oud koper en oud porcelein kan geven, ga hem een visite brengen. De entrée tot deze verborgen schatkamers — er zijn meer dan een — is bekend, want zij is tevens het voorportaal van een moderne apotheek, waartoe een magnifieke oud-Hollandsche glazen deur met een kunstig gebeeldhouwde omlijsting van wit geschilderd eikenhout, bekroond door een voortreffelijken Asculapius van hetzelfde hout. toegang geeft. Wijzelf verdwijnen door een minder opvallende deur aan den rechterkant en staan dan weldra met beide beenen in een andere wereld, die van de stilte, de contemplatie, de sfeer van drie eeuwen her. „Uw hobby is dus oude sleutels, meneer Vita Israël? ” Zooiets vraagt men niet aan een connoisseur. Men vraagt het althans niet zoo. Men zegt hem na: „In vroeger tijd wilde elke sleutel iets zeggen. De sleutels van den pater familias, van de huisvrouw, van den schatbewaarder, den dorpelwachter, den gezaghouder, den gildemeester, den Kamerheer, den arts onderscheidden zich. Een Spaansche sleutel, de Renaissance-sleutels, Fransche, Japansche. Byzantijnsche Koptische, Grieksche. Engelsche, Russische, vroeg- en laat-Romeinsche sleutels, Frankische en vroegchristelijke sleutels, Oostersche sleutels, alle hebben karakter en tevens een eigen karakter. Kijkt u eens!”
Wij kijken en zien allengs door de oogen van dezen, antieke-sleutels-hobbyïst. nog andere schoonheden dan enkel de technische kwaliteiten. Want ook die zijn er. Er zijn duizendjarige ijzeren schuif- en draaisleutels bij, waarvoor een Amerikaansche fabriek van stalen safesleutels zich niet zou behoeven te schamen. Het lijkt soms of de nieuwste modellen naar de alleroudste zijn gecopieerd. „U hebt geen bijpassende sloten?” „Neen, dan zou ik hier veel ruimte te kort komen. Dat is een hobby op zichzelf.” Hoeveel sleutels hier verzameld zijn, valt niet te zeggen. Ik durf zelfs niet schatten. Het doet er ook niet toe. Het komt aan op de kwaliteit en op de veelsoortigheid. Sleutels kunnen zijn van brons, zilver, verguld zilver, goud, hout. ijzer, tin, ivoor en been, al deze materialen zijn hier vertegenwoordigd, er zijn ringsleuteltjes, die men aan den ringvinger droeg, rijke Fransche sleutels, met zulk delicaat binnenwerk, dat een aparte huls noodig was om de pijp te beschermen, oorlogssleutels met een papierrolletje in de pijp, sleutels met een compleet reisgarnituur, kistsleutels, altaarsleutels, zeer gaaf gebleven 1000-jarige sleutels, sleutels met zeer grillige baarden, met opengewerkte baarden, met tijger-, panter- en haan-figuren, met zwanenkoppen, half geoxydeerde sleutels, Indische sleuteltjes uit den tijd der Kompanie, die enkel als teeken van waardigheid werden gedragen, sleutels van huwelijkskoffertjes. vroeg-Christelijke sleutels met een gouden kruis in den baard, geweldig groote en miniatuursleutels, wonderen van sleutelsmeedkunst, kiessleutels, die inderdaad op een bij den tandarts getrokken kies gelijken, symbolische sleutels, vrouwensleutels, er ligt een tijdschrift van het Oudheidkundig Genootschap met een artikel „De sleutel in den loop der tijden” van G. Vita Israël, er zijn stedelijke wapens, waarin de sleutel voorkomt, sleutels, die aan de dooden werden meegegeven, sleutels, die in een processie werden meegedragen, trucsleutels, holle smokkelsleutels, komieke sleutels, sleutels met een dramatisch verleden, ondeugende sleutels, gevangenissleutels, verroeste sleutels, doodeenvoudige en vreeselijk ingewikkelde sleutels, sleutels met een beschermheilige … ~Hoe krijgt u ze bij elkaar?” „Tja, de hobby is al vroeg begonnen. Ik was een jongeman . Ach, mijn eerste sleutel ik heb heel wat gezworven op de oudroest-markten prachtige vondsten gedaan en dan net doen of ik zoo maar ’n sleutel voor een oude kist noodig had, sleutels, die misschien ’n eeuw lang hadden rondgereisd „En eindelijk bij u terechtkwamen. U maakte ze zelf schoon?” „Maar natuurlijk.”
Er trekt een glans van tevredenheid, van genoeglijke herinnering over het fijngesneden gelaat van den verzamelaar. Hij denkt aan den goeden tijd, toen men nog sleutels vond op plekken, die sindsdien kaal zijn afgegraasd „Een aardige hobby”, zeg ik, die zelfs mijn eenigen huissleutel pleeg te verliezen tegen iemand, die duizend en een sleutels bewaart en ze naar rang en afstand, naar herkomst. doel en soort, naar nationaliteit en ouderdom, naar antieke waaide en zeldzaamheid, heeft ingedeeld en gecatalogiseerd, ze zijn b.v. alle gefotografeerd, „er is heel wat van te vertellen.” Hun eigenaar vertelt: Elke sleutel komt uit een tijdvak en vertegenwoordigt dat. U kunt b.v. aan dezen zien, hoe men toen schilderde, beeldhouwde, hout sneed, smeedde, kunsten bedreef, leefde. De sleutel brengt alles tot uiting. Het is allemaal handwerk. Geen sleutel is gelijk aan den andere . . . „En dit is een sleuteltje! Een, verrukkelijk sleuteltje, vindt u niet? Een sieraad. En hoe doelmatig. Duizend jaar oud. Dit is mijn oudste. Tweehonderd voor Christus. En let u hier eens op. Onopgesmukt, pijnlijk eenvoudig, maar welk een goede stijl. Legt u hem maar op dit stuk fluweel. Wacht, ik zal hem even opfleuren. Aardig hè. die Italiaansche sleutels! ..Het slotenmaken zal u ook niet geheel vreemd zijn”” ..Ik weet iets van den sleutel en het slot af.” Op de geheime sloten van een bronzen Spaansche geldkist, een familiestuk, versierd met het familiewapen, passen twee doodgewone sterke groote sleutels. Ik had het niet verwacht Bij zoon geheimzinnig ding als een eeuwenoude geldkist, nog wel uit Spanje, past in uw verbeelding slechts ’n heel klein gouden sleuteltje, dat door den heer Vita Israël aan een koord op het hart behoorde te worden gedragen. In heel veel oude en antieke sleutels en welhaast alle sleutels, die hier bijeen zijn, schuilt mysterie. Wat is daar al niet mee ontsloten en voor altijd opgesloten! Er zijn bij, die de teekenen van veelvuldig gebruik dragen. Echt versleten sleutels, het metaal glad geworden door herhaalde aanrakingen met koud metaal of warme vingers. Beneden, in een vierde of vijfde kamer van dit „huis met de kamers” vinden we, behalve thee, een kastje vol beschilderd aardewerk van een kleur, ’n geel, dat u de hobby der sleutels haast doet vergeten. En inderdaad, het komt uit, dit is een tweede hobby van denzelfden man en daarachter schuilt nog een derde, en zoo vervolgens . .
Heel even komt nog het beroep om den hoek. Dat gebeurt, als wij het verrukkelijke patina van een doodgewoon aarden potje bekijken en de heer Vita Israël in chemische formules beschrijft, hoe dat zoo in den loop der eeuwen ontstaan is.
bron:
MEN kan apotheker zijn en zelfs een zeer bekend apotheker doch niettemin verschil”. “De Telegraaf”. Amsterdam, 08-02-1939. Geraadpleegd op Delpher op 27-07-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110579154:mpeg21:a0247
Illustratie:
MEN kan apotheker zijn en zelfs een zeer bekend apotheker doch niettemin verschil”. “De Telegraaf”. Amsterdam, 08-02-1939. Geraadpleegd op Delpher op 27-07-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:110579154:mpeg21:a0247
laatst bijgewerkt:
27 september 2019