In het begin van 2025 werd tussen het grofvuil in Amsterdam-Noord een schriftje gevonden met ‘H. Polak, Diezestraat 10’ op de voorkant. In het schriftje tal van handgeschreven brei instructies voor ‘handschoenen, kinderkousjes, heerenvest, damesjumper en heerenpulover’, in een tweede omslag krantenknipsels die konden dienen als patroon.
Nu hoeft het schriftje niet te corresponderen met de inhoud. Met andere woorden, het schriftje dat van H. Polak was hoeft niet iets te maken te hebben met de brei instructies. Wel is het adres, Diezestraat 10, wellicht een aanknopingspunt.
Op Diezestraat 10-2 woonde familie Polak, bestaande uit groentehandelaar Barend Polak (Amsterdam, 17 januari 1880 – Sobibor, 2 juli 1943), zijn echtgenote Roosje Polak (Amsterdam, – Sobibor, ) en hun drie kinderen; kantoorchef Herman (Amsterdam, 24 september 1906 – Sobibor, 23 juli 1943), grossier Louis (Amsterdam, 2 september 1908 – Sobibor, 2 juli 1943) en coupeuse Veronica (Amsterdam, – Sobibor, ).
Tijdens de bezetting kreeg Barend een Sperre. Hij had een aanstelling bij de Joodsche Raad gekregen en werkte bij de Afdeling Groente. Deze Sperre gold ook voor zijn gezin. Veronica woonde nog bij haar ouders, Louis woonde op de Tilanusstraat 87-2 en Herman woonde op de Van Reesstraat 62 in Den Haag met zijn echtgenote Elisabeth Overste (Amsterdam, – Sobibor, ).
Veronica had een diploma van de modevakschool en was naaister bij de Joodsche Invalide, een functie die ze ook voor de Joodsche Raad uitoefende en daarvoor dus ook een Sperre had. Daarnaast plaatste ze op 8 augustus 1941 in Het Joodsche Weekblad een advertentie waarin ze haar diensten aanbood. Bij de Joodsche Raad werd ze op 15 april 1943 overgeplaatst naar de administratie van de groentevoorziening.
Barend, Roosje en Veronica werden op 20 juni 1943 in Westerbork geregistreerd en werden gehuisvest in Barak 67, een van de Strafbarakken. Dit zou er op kunnen duiden dat ze in de onderduik waren gegaan en werden opgepakt. Vervolgens hebben ze getracht om op de Barneveld-Lijst te komen, een lijst van Joden met een grote maatschappelijk rol die doorgaans werden gehuisvest in ‘De Schaffelaar’ in Barneveld. Dat verzoek werd op 22 juni 1943 gedaan en op 23 juni 1943 doorgegeven. Op 17 september 1943 werd aangetekend op de Joodsche Raad-kaart van Barend dat ‘verdere stappen geen doel hadden’. Ze waren 29 juni 1943 gedeporteerd naar Sobibor en na aankomst vermoord.
Hoe zit het dan met het schriftje?
Waarschijnlijk was het schriftje van Herman Polak. Er zijn wat verschillen in vormen van de letters op de voorzijde en in de tekst. Waarschijnlijk heeft zijn zus Veronica het schrift gebruikt om haar brei instructies op te schrijven. De bijbehorende omslag met patronen; doorgaans op oude kranten uit 1945, werd gemaakt door een derde persoon. Deze persoon, vermoedelijk een bekende van Veronica, heeft de patronen gemaakt op oude kranten. Dit werd begin 2025 weggegooid, gevonden en het is nu een van de weinige tastbare sporten van Herman en Veronica Polak.
Het schriftje en mapje met patronen worden gegeven aan het Joods Museum in Amsterdam. Te vaak verdwijnt Joods erfgoed uit die periode in de vuilnisbak. Hoe weinig belangrijk zaken lijken, het kan een van de weinige sporen zijn en door dat verhaal waardevoller dan gedacht.
bron:
Barend Polak, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130354576 (Barend POLAK).
Roosje Polak, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130356213 (Roosje POLAK).
Veronica Polak, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130356539 (Veronica POLAK).
Barend Polak, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 641.
Gediplomeerd coupeuse, Advertentie. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 08-08-1941, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 27-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318167:mpeg21:p014.
illustratie:
Gediplomeerd coupeuse, Advertentie. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 08-08-1941, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 27-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318167:mpeg21:p014.
foto’s © joodsamsterdam.nl
Met dank aan:
B. Michèl
gepubliceerd:
27 mei 2025
laatst bijgewerkt:
27 mei 2025