De Valeriusstraat is een straat ten zuiden van het Vondelpark en zuidwestelijk van het historische centrum van Amsterdam. Aan het einde van de 19e en begin 20e eeuw is dit gebied tot stand gekomen. Het stratenplan voor de wijk werd ontworpen door A. L. van Gendt. De Valeriusstraat was en is een chique straat in Amsterdam-Zuid.
Valeriusstraat 24 – M. Mug en H. Mug – Brandon
M. Mug en H. Mug – Brandon woonden rond 1937 op dit adres en waren toen 40 jaar getrouwd. Mozes Mug (Rotterdam, 10 juli 1873 – Amsterdam, 8 juni 1938) was gehuwd met Jetje (Henriëtte) Brandon (Amsterdam, – Amsterdam, ).
Valeriusstraat 24 – Verpleeghuis voor Ouderen / Pension – rusthuis Den Hartog
Tijdens de oorlog was op dit adres een verpleeghuis voor ouderen gevestigd. Op 24 januari 1942 overleed hier de weduwe Rachel Reens – Kosman (Amsterdam, ) en haar nabestaanden bedankten het Pension / Rusthuis in een advertentie voor de goede zorgen.
Valeriusstraat 48boven – Arnold van Praag
Arnold van Praag (Amsterdam, – Sobibor, ) was voor de oorlog zeer actief in de Joodse gemeenschap. Hij was godsdienstleraar en spraakleraar en was betrokken bij de organisatie van tal van feesten en activiteiten. Arnold was gehuwd met Henriëtte Oudkerk (Amsterdam, – Sobibor, ) en zij hadden een zoon Samuel Herman Robert (Amsterdam, – Sobibor, ). Samuel was een leerling van de 1e Montessorischool aan de Corellistraat en op een plaquette aldaar staat zijn naam vermeld.
Valeriusstraat 67 – Ernst Rosenthal
Ernst Rosenthal (Oestrich, – Auschwitz, ) zocht in januari 1942 handwerksters voor het ‘betere genre’ japonnen.
Valeriusstraat 75 – S. Hijmans – Schaap
Mevrouw S. Hijmans – Schaap was secretaris de Vereniging tot Stichting van Joodsche Tehuizen in Nederland, Beth Schalom. In 1929 had deze vereniging het voornemen om een tehuis op te richten voor invalide Joodse middenstanders. In een advertentie werd een ieder die hier belangstelling voor had verzocht zich op te geven.
Valeriusstraat 98 – schoenen Johannes van Leeuwen
Rond 1935 was op dit adres de schoenenzaak van Johannes van Leeuwen (Nieuwkoop, 7 april 1901) gevestigd. Johannes was geen Joodse ondernemer maar door zijn advertenties in de Joodse media richtte hij zich wel op de Joodse clientèle.
Valeriusstraat 102-3 – familie Kooijmans
Tijdens de oorlog de woning van de familie Kooijmans, vader Adriaan en een schoonzoon waren fervente NSB’ers.
Zoon Wim verzamelde militaire gegevens voor het verzet. Hij werd gearresteerd en ter dood veroordeeld, hetgeen op 20 juli 1943 op de Leusderheide werd uitgevoerd.
Valeriusstraat 103 – B. W. A. Boas
Op dit adres was in 1941 de Nederlandse Fabriek van Brandbluschmateriaal gevestigd. Benjamin Wolf Abraham Boas (Antwerpen, – Auschwitz, ) was gehuwd met Cato van Weezel (Amsterdam, – Auschwitz, ) en zij hadden drie kinderen; Rebecca (Amsterdam, 16 juli 1915 – Auschwitz, 3 september 1943), Rachel (Amsterdam, – Sobibor, ) en Abraham Benjamin (Amsterdam, – Auschwitz, ).
Valeriusstraat 108 – Accountants-kantoor N. Pimentel
Dit accountantskantoor was hier rond 1920 gevestigd.
Valeriusstraat 112 – pension Pruiksma
Tijdens de oorlog hadden de gezusters Petertje Lummigje Pruiksma (Kollumerland, 15 maart 1909 – Amsterdam, 8 augustus 1969) en Berber Pruiksma (Kollumerland, 13 oktober 1913 – Amsterdam, 28 september 1978) hier hun pension. Naar verluid zijn er tijdens de oorlog Joodse onderduikers in dit pension gehuisvest geweest.
Valeriusstraat 125 – mevrouw De Jong- Bosnak
In 1929 zette mevrouw De Jong – Bosnak zich in voor het Joodsch Nationaal Fonds en was bij een activiteit het contactadres voor deze organisatie.
Valeriusstraat 129boven – Ruth Marx – Crohn
In begin 1942 organiseerde Ruth Marx – Crohn vanaf dit adres de opleiding tot modiste.
Valeriusstraat 130 – Dr. I. Zeehandelaar
Rond 1930 was deze zenuwarts op dit adres gevestigd.
Valeriusstraat 153hs – familie Nordheimer
Op 27 juni 1940 werd hier Alexandrina (Lexa) Henriëtte geboren, dochter van handelsagent Salomon Simon Nordheimer (Amsterdam, – Bergen-Belsen, ) en Helena Frederika Leefson (Amsterdam, – Tröbitz, ). Tijdens de bezetting kreeg Salomon een functie bij de Joodse Raad bij de afdeling Voorlichting, hij was er stenotypist. Op 24 juli 1943 werd het gezin ingeschreven in Westerbork, op 15 februari 1944 werden ze doorgestuurd naar Bergen-Belsen. Over dochter Lexa werd een boek geschreven, meer informatie via deze link.
Valeriusstraat 190 – Louis Mattithjahu Tas
Louis Mattithjahu Tas, zoon van Jacques Tas en Frieda Herzberg, werd hier op 25 december 1920 geboren. Dit was de later bekende psychiater en psychotherapeut Louis Tas. Moeder Frieda was een zus van Abel Herzberg en was schilderes. Ze zong Jiddische liederen waarbij ze door vader Jacques op de piano begeleid werd. Jacques was arts en behaalde het artsenexamen in 1924. In 1931 vestigde hij zich als zenuwarts in Amsterdam. Aan het begin van de oorlog was het gezin in Zuid-Frankrijk, maar keerde toch terug naar Amsterdam.
Bij het begin van de anti-Joodse maatregelen moest Louis zijn studie opgeven. Louis mocht lesgeven aan Joodse kinderen in Maastricht en had een Sperre. Deze verviel in 1943. Hij kwam in Westerbork terecht en werd op 15 maart 1944 gedeporteerd naar Bergen-Belsen. Begin april 1945 kwam Louis in ‘Het Verloren Transport‘ terecht en werd op 23 april bevrijd bij Tröbitz door het Russische leger.
Na de oorlog pakte Louis zijn studie weer op en vestigde zich in 1958 in Amsterdam-Zuid. Hij behandelde veel Joden met een oorlogstrauma, zoals Ischa Meijer. Louis werkte tot 2009 door en moest stoppen toen bij hem de Ziekte van Alzheimer was vastgesteld. Louis overleed in Amsterdam op 14 april 2011.
Valeriusstraat 194boven – Bep Plas
Rond 1928 gaf Bep Plas, lerares Middelbaar Kunstnaaldwerk en Fraaie Handwerken, vanaf dit adres cursussen en privé-lessen. Bertha Plas (Amsterdam, 2 oktober 1900) was een dochter van diamantair Joseph Plas (Amsterdam, – Auschwitz, ) en Esther Sarphatij (Amsterdam, – Amsterdam, ) en woonde tijdens de oorlog op de Agamemnonstraat 28-1. Bep overleefde de oorlog en vertrok in 1946 naar New York.
Valeriusstraat 248 – F. Cohen – Zeehandelaar
Mevrouw F. Cohen – Zeehandelaar was in 1919 lid van het Amsterdamse Comité voor de verzorging voor de hongerlijdende Joodsche Kinderen uit het buitenland.
Valeriusstraat 262 – Dr. Boris Raptschinsky
Dr. Boris Raptschinsky (Kremantsjoeg, 25 februari 1887 – Amsterdam, 15 maart 1983) woonde op dit adres in 1942 en gaf Russische les. Boris was van Russisch-Joodse afkomst en van beroep was hij journalist, vertaler, letterkundige en leraar Russisch. Boris was gehuwd met Massja Persson (Romny, 6 november 1882 – Amsterdam, 14 maart 1970) en hij hertrouwde met Jeannetta Laurentia Teens (Amsterdam, 10 maart 1919). Boris heeft tijdens de oorlog ook werk gedaan voor de Joodse Raad.
Na zijn overlijden schreef Th. Schweiger een ‘in memoriam’ in Studia Rosenthaliana waarin over de jaren tijdens de oorlog werd geschreven: ‘Door behendig manoeuvreren wist hij te voorkomen dat hij en zijn echtgenote werden gedeporteerd. Zelfs hun huis behoefden zij niet te verlaten. Bijzonder tragisch was het lot van hun enige dochter Mila. Zij trad op 26 maart 1942 te Beverwijk in het huwelijk met de Joodse technicus Fritz Richter. Veel geluk bracht dit huwelijk niet, want beiden werden kort na hun huwelijkssluiting opgepakt en naar Polen gedeporteerd. Daar in Auschwitz is Mila (Ludmila, Amsterdam, ) op 14 september 1942, zes en twintig jaar oud, op smartelijke wijze om het leven gebracht. Haar man trof eenzelfde lot. Ik heb nooit uit Raptschinsky’s mond vernomen wanneer het bericht van hun beider dood tot hem en zijn vrouw is doorgedrongen, maar dat alleen reeds het feit van hun deportatie voldoende was over het gezin diepe droefheid te brengen, staat vast. Op het materiële vlak moeten die bezettingsjaren ook moeilijk voor hem zijn geweest, omdat er niet veel afzet was voor zijn bijdragen; de onderwerpen, die de Jood Raptschinsky de publiciteit deden zoeken, waren in het algemeen nu niet bepaald geschikt een uitgever in bezet gebied daarvoor warm te doen lopen’.
Valeriusstraat 264hs – Walter Büchi
Deze Zwitserse zakenman werkte voor de DSK en hielp Joodse gezinnen voor flinke sommen geld en diamanten aan uitreisvisa voor Zwitserland. Soms werden deze familie toch gepakt.
bron:
“Advertentie Cohen Zeehandelaar”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1920/09/24 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000572153:mpeg21:p00003
“Advertentie Pimentel”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1920/09/24 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000572153:mpeg21:p00003
“Familiebericht Louis Tas”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1920/12/31 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000572167:mpeg21:p00003
Louis Tas op Wikipedia (geraadpleegd 24 maart 2021)
“Advertentie Bep Plas”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1928/11/30 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000579091:mpeg21:p00014
Stadsarchief Amsterdam, Bertha Plas, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 636
“De Jong – Bosnak”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1929/03/08 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000578010:mpeg21:p00011
“Advertentie Beth Schalom”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1929/04/12 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000578015:mpeg21:p00012
“Advertentie Zeehandelaar”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1931/05/15 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586011:mpeg21:p00011
“Advertentie Van Leeuwen”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1935/10/10 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582033:mpeg21:p00002
“Familiebericht Mug – Brandon”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1937/11/18 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000580038:mpeg21:p00004
“UIT DE JOODSE WERELD, Arnold van Praag”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1939/11/30 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000577040:mpeg21:p00006
www.joodsmonument.nl, lemmata Arnold van Praag (geraadpleegd 24 maart 2021)
“Advertentie B W A Boas”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1941/07/11 00:00:00, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318163:mpeg21:p014
“Advertentie Rosenthal”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1942/01/23 00:00:00, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318302:mpeg21:p011
“Advertentie Rachel Reens”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1942/01/30 00:00:00, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318303:mpeg21:p009
Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad, Amsterdam 1940 – 1945, familie Kooijmans, 383
Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad, Amsterdam 1940 – 1945, Walter Büchi, 384
Stadsarchief Amsterdam, Raptchinsky, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1744
Kaart Joodse Raad Bris Raptschinsky via Arolsen Archives 130360668
Th. Schweiger, DR. BORIS RAPTSCHINSKY (1887-1983) in Studia Rosenthaliana, Vol. 20, No. 1 (JULY 1986), pp. 131-136
“Advertentie Raptschinky”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1942/02/13 00:00:00, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318305:mpeg21:p013
“Advertentie Ruth Marx Crohn”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1942/02/20 00:00:00, p. 15. Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318306:mpeg21:p015
Stadsarchief Amsterdam, Salomon Simon Nordheimer, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 596
Stadsarchief Amsterdam, Helena Frederika Leefson, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 493
“Familiebericht Nordheimer”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1940/06/28 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 01-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010663004:mpeg21:p008
kaart Joodse Raad Salomon Simon Nordheimer via Arolsen Archives, 130348122
met dank aan Elise Oranje, email 31 maart 2021
Valeriusstraat 112hs, Stadsarchief Amsterdam, Woningkaarten, archiefnummer 5445, inventarisnummer 365.
Berber Pruiksma, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1737.
Petertje Lummigje Pruiksma, Stadsarchief Amsterdam, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1737.
illustratie:
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. Valeriusstraat 202-200-198 enz. (v.l.n.r.), Gezien naar Emmalaan. Links in het midden: Fontainehofje, nr. 198. Ca. juli 1914, OSIM00001004028
“Familiebericht Louis Tas”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1920/12/31 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000572167:mpeg21:p00003
“Advertentie Van Leeuwen”. “Centraal blad voor Israëlieten in Nederland”. Amsterdam, 1935/10/10 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000582033:mpeg21:p00002
“Advertentie B W A Boas”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1941/07/11 00:00:00, p. 14. Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318163:mpeg21:p014
“Advertentie Raptschinky”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1942/02/13 00:00:00, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 24-03-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318305:mpeg21:p013
“Familiebericht Nordheimer”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 1940/06/28 00:00:00, p. 10. Geraadpleegd op Delpher op 01-04-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010663004:mpeg21:p008
gepubliceerd:
24 maart 2021
laatst bijgewerkt:
1 april 2021