Wetenschapper en beroemd chazzan (voorzanger) Hans Bloemendal werd in Fulda, Duitsland, geboren op 4 februari 1923 als zoon van koopman Michel Bloemendal (Winschoten, 15 november 1883 – Sobibor, ) en Mina Hess (Hintersteinau, Duitsland, 23 oktober 1887 – Sobibor, ). Hans had een jongere zus Betti Brunhilde (Fulda, – Sobibor, ). Het gezin woonde tot 1937 op de Mittelstrasse 6 in Fulda.
De jeugd van Hans speelde zich af in Fulda, een stad ten noordoosten van Frankfurt am Main in de deelstaat Hessen. In zijn vroege jeugd was Fulda een gezapig stadje en Hans ging zingen in het koor van de plaatselijke synagoge. De Joden van Fulda waren al sinds de middeleeuwen een onderdeel van de samenleving. In 1423 werd de synagoge als ‘Joodse school’ genoemd in de stukken. De Joodse gemeenschap groeide in Fulda en de synagoge werd te klein. Na 1857 werd deze afgebroken en op de locatie van de oude sjoel werd daarna een nieuwe synagoge gebouwd. Het duurde lang voor de synagoge kon worden ingewijd, ook vertraagd door de Eerste Wereldoorlog, maar in 1927 was het zo ver. Het is deze synagoge waar Hans in het koor zong.
In de ochtend van 10 november 1938, Kristallnacht, werd de synagoge door de nazi’s tot de grond toe afgebrand. Eind 1939 werd de ruïne opgeruimd, de kosten van die werkzaamheden moesten worden betaald door de Joodse gemeenschap in Fulda.
Voor de oorlog waren zo’n 1000 van de 12.000 inwoners Joods.
Al in de vroege jaren dertig werd de anti-Joodse stemming in Duitsland steeds voelbaarder, en toen Hitler op 30 januari 1933 werd benoemd tot Rijkskanselier na zijn winst in de verkiezingen, waren de remmen los. Het werd voor de orthodox-Joodse Hans onmogelijk om in Duitsland verder te studeren. In 1937 stuurden zijn ouders de veertienjarige Hans naar Amsterdam waar hij auditie deed voor het conservatorium. Hans werd aangenomen en mocht studeren voor operazanger. Maar toen hij te horen kreeg dat hij ook op de sjabbat zou moeten werken besloot Hans ervan af te zien en ging naar de HBS. Na de Kristallnacht in Duitsland kwamen vader, moeder en Betti ook naar Nederland. De archiefkaart in het Stadsarchief van Amsterdam laat zien dat ze op 11 februari 1939 op de Sarphatistraat 94hs werden ingeschreven bij familie. Hier woonden Jan van Voorst en zijn tweede vrouw Mietje Bloemendal (Winschoten, 2 april 1877). Enkele maanden later ging het gezin naar de Uiterwaardenstraat 90-2. In september 1945 werd Hans weer op de Sarphatistraat 94hs ingeschreven.
Moeder Mina kreeg tijdens de oorlog een Sperre en het gezin had daarmee ‘Bis auf Weiteres’, uitstel van deportatie. Moeder was lid van de pastorale commissie van de Lekstraatsynagoge. Vader, moeder en zus Betti werden opgepakt bij een razzia en op 20 juli 1943 in Westerbork geregistreerd. Hans had zich verstopt en ontkwam aan de razzia. Hij dook onder bij een katholieke familie in Alphen aan de Rijn en leerde tijdens de onderduik zijn latere vrouw, Rachel (Chelly) Braasem (Amsterdam, 31 oktober 1927 – Amsterdam, 25 augustus 2011), dochter van Asser Braasem (Amsterdam, 5 augustus 1888 – Amsterdam, 26 oktober 1962) en Beletje Hes (Amsterdam, 1 juni 1889 – Amsterdam, 23 juli 1937), kennen. In 1974 leerde hij Mirjam Channa Potjens kennen, die zijn tweede vrouw zou worden. Een zeer groot deel van de uitgebreide familie van Hans werd vermoord tijdens de oorlog.
Hans en zijn eerste vrouw Chelly trouwden in april 1947 in de Lekstraatsynagoge en de choepa werd geleid door rabbijn Schuster. Ze waren beide leiders bij Tikwatenoe, en deze organisatie die jeugdactiviteiten organiseert, was ruim vertegenwoordigd bij de choepa. Ook de voorzitter Philip Wagenaar was aanwezig. Tikwatenoe werd door Hans opgezet. Zowel Hans als Chelly waren actief voor de Joodse jeugd, Hans was ook voorzitter van de J. J. C., de Joodse Jeugdcommissie.
De chazzan (voorzanger) van de Lekstraatsynagoge stopte in 1949 en Hans werd door een aantal leden genoemd als mogelijke voorzanger. Maar, hij kende niet alle melodieën en ging als voorbereiding naar de weduwe van een andere voorzanger. Zij hielp hem met de melodieën door ze voor te zingen. Hans noteerde alles, ging naar de synagoge, slaagde en werd er voorzanger. Hans volgde vervolgens een opleiding bij Herman Scheij, operazangeres Corrie Bijster en Bodi Rapp die hij zag als zijn grootste leermeester. Hans heeft ruim zestig jaar als voorzanger gewerkt en werd een nationale bekendheid.
Chelly en Hans kregen drie kinderen; Betty (Amsterdam, 17 september 1948 – Amsterdam, 22 juni 2010), in 1955 Michael en in 1964 Ascher.
Maar Hans was ook wetenschapper en studeerde scheikunde van 1949 tot 1954 aan de Universiteit van Amsterdam. In 1957 promoveerde hij op de biochemische karakterisering van ooglens-eiwitten. Hij ging werken bij het Nederlands Kanker Instituut, toen gevestigd op de Sarphatistraat.
In 1965 werd hij benoemd tot hoogleraar in de biochemie aan de Universiteit van Nijmegen. Tot 1988, het jaar dat hij zijn pensioengerechtigde leeftijd bereikte, had Hans Bloemendal de leiding over het Nijmeegs Biochemisch Laboratorium. Hans heeft 84 promovendi begeleid (een absoluut record aan de Nijmeegse Universiteit), bijna 500 wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan en hij heeft doorgewerkt tot aan zijn 89e levensjaar.
Hans Bloemendal overleed in Malden op 7 oktober 2015 en werd begraven op de Joodse begraafplaats in Muiderberg.
Op 4 februari 2024 wordt er een muzikaal eerbetoon georganiseerd voor Hans Bloemendal. Meer informatie via deze link.
bron:
synagoge Fulda, https://juden-in-fulda.org/en/die-synagoge/ (geraadpleegd 20 augustus 2023).
Hans Bloemendal, Stadsarchief Amsterdam, Persoonskaarten, archiefnummer 30408, inventarisnummer 57.
Mittalstrasse, Arolsen Archives, 11201843.
Michel Bloemendal, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130261981 (Michel BLOEMENDAL).
Mina Hess, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130261984 (Mina BLOEMENDAL HESS).
Hans Bloemendal, kaart Joodsche Raad, Arolsen Archives, 130261948 (Hans BLOEMENDAL).
TIKWATÉNOE. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 25-04-1947, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 21-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873409:mpeg21:p006.
J. J. C. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-11-1949, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 21-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873523:mpeg21:p005.
Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-11-1955, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 21-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860787:mpeg21:p007.
Rachel Braasem, Stadsarchief Amsterdam, Persoonskaarten, archiefnummer 30408, inventarisnummer 77.
Wikipedia, lemma Hans Bloemendal, https://nl.wikipedia.org/wiki/Hans_Bloemendal (geraadpleegd 21 augustus 2023).
illustratie:
Familiebericht. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 04-11-1955, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 21-08-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860787:mpeg21:p007.
gepubliceerd:
21 augustus 2023
laatst bijgewerkt:
21 augustus 2023