Oorlog, wat er aan vooraf ging

Waarom konden de nazi’s in een democratische verkiezing aan de macht komen?

De NSDAP, de partij van Hitler, kwam in 1933 in een democratische verkiezing aan de macht.
Waarom waren zij in staat om de meerderheid van een volk binnen een democratie achter zich te krijgen?

Frans Ferdinand met vrouw en dochters
Frans Ferdinand met vrouw en dochters

Om hier antwoord op te geven moeten we terug naar de Eerste Wereldoorlog, van 1914 – 1918. Voordat deze oorlog ontstond laaiden in Europa de nationalistische gevoelens sterk op.
In Europa ontstonden 2 machtsblokken, met aan de ene kant Duitsland met Oostenrijk/Hongarije en aan de andere kant Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland. De spanningen liepen in 1914 zo ver op dat de moord op Franz Ferdinand, de zoon van de Keizer van Oostenrijk (28 juni 1914 in Serajevo) de vlam in de pan deed slaan. Oostenrijk eiste van Servië dat Oostenrijkse officieren die de moord onderzochten ongehinderd toegang kregen tot Servië, maar Servië weigerde dit. Daarop verklaarde Oostenrijk Servië de oorlog, wat het begin was van de Eerste Wereldoorlog. Want al heel snel deden alle landen binnen de machtsblokken mee en de oorlog werd gezien als een terechte uitlaatklep voor de sterk opgelopen spanningen.

Nederland deed in deze oorlog niet mee, we waren neutraal. Wel werd Nederland gemobiliseerd wat betekent dat de militairen klaar stonden voor het geval we aangevallen werden. Dat gebeurde niet. Het enige wat Nederland aan den lijve heeft ondervonden van deze oorlog waren de vele vluchtelingen (met name uit België) en de Duitse legers die door Limburg trokken op weg naar de Belgische slagvelden. Toen de oorlog in 1918 op 11 november beëindigd werd door een wapenstilstand was er veel veranderd in Europa. Er waren nieuwe landen ontstaan, een kunstmatig Joegoslavië werd uitgeroepen en veel van deze “oplossingen” bleken later de voedingsbodem voor nieuwe conflicten en oorlogen, zelfs tot in onze tijd.

Keizer Wilhelm II
Keizer Wilhelm II

Het Keizerrijk Duitsland bestond niet meer. De laatste Duitse Keizer mocht zijn land niet meer in en sleet zijn laatste jaren in Nederland, in Huis Doorn in Doorn. Duitsland werd een democratische republiek; de Weimar-republiek. Verder werd Duitsland veroordeeld tot het betalen van fikse herstelbetalingen, vastgelegd in het Verdrag van Versailles. Klik hier voor een filmpje over dit verdrag. Deze herstelbetalingen waren deels in geld, deels in goederen. In juni 1920 werd besloten dat Duitsland 296 miljard Goldmark moest betalen, de koopvaardijvloot moest grotendeels worden overgedragen, in 1921 moesten 2 Zeppelins worden overgedragen, er werd nog een extra 269 miljard Goldmark geëist, Duitsland moest 12% van de jaarlijkse export afstaan, Duitsland moest gedemilitariseerd worden (mocht geen leger meer hebben) en toen Duitsland te laat een betaling deed werd in 1922 het Ruhrgebied bezet. Deze maatregelen hadden 2 belangrijke effecten: Duitsland kwam in een enorme economische crisis en de Duitse haat naar het buitenland, zeker naar Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland, steeg enorm. Te midden van deze onlustgevoelens richtte Anton Drexler op 5 januari 1919 de NSDAP op.

schilderijhitlerHitler, een heel matig kunstschilder uit Oostenrijk, werd pas later lid van de NSDAP en was vanaf 1921 het brein achter deze partij.

De partij groeide, had in 1919 20.000 leden en in het crisisjaar 1923 al 50.000 leden. Deze leden waren vooral arbeiders. In 1923 probeerde Hitler en deze partij de macht te grijpen, wat mislukte. Hitler kwam 5 jaar in de gevangenis terecht. In deze periode schreef hij zijn boek “Mein Kampf” (mijn strijd).
Tot oktober 1929 bleef de NSDAP een kleine onbetekenende partij binnen de Duitse politiek. De economische crisis trof Duitsland echter steeds harder en de ontevredenheid van de bevolking groeide. In september 1930 haalde de NSDAP 6,4 miljoen stemmen en werd daarmee de tweede partij in Duitsland. Maar zoals zo vaak met schreeuwers in de politiek, in 1932 was al een aardig deel van de bevolking “Hitler-moe” want men beloofde veel, maar deed weinig. Bij de verkiezingen in september 1932 leverde de NSDAP 4% van de zetels in de Reichstag in. Hitler werd toch de baas, de Reichskanzler, van een coalitie tussen de NSDAP en de Deutschnationale Volkspartei. Dat was op 30 januari 1933. Eén dag later ontbond Hitler het parlement, verbood een aantal partijen en schreef nieuwe verkiezingen uit. Die won hij met 43,9% van de stemmen.

Inflatie in 1923: de prijs van 1 kg brood…

december 1921: 4 Mark
december 1922: 163 Mark
januari 1923: 250 Mark
april 1923: 474 Mark
augustus 1923: 69.000 Mark
november 1923: 201.000.000.000 Mark

Dictatuur
Hitler heeft vanaf het begin elke vorm van tegenstand uit de weg geruimd. In 1934 al werd Ernst Röhm geëxecuteerd omdat hij te links was én teveel invloed had bij de SA (Sicherheits Abteilung). Toen president Paul Hindenburg in 1934 overleed had de NSDAP vrij spel. De vrijheid van burgers werd ingeperkt. Op megabijeenkomsten werd de bevolking opgezweept, het buitenland kreeg de schuld van de crisis en de Joden zouden een internationale samenzwering hebben om Duitsland op de knieën te krijgen, dus zij zouden de werkelijke oorzaak van de problemen zijn. Op 15 september 1935 werden de Rassenwetten van Neurenberg ingevoerd. De Joodse Duitsers werden alle burgerrechten ontnomen en de eerste razzia’s begonnen.

Of de NSDAP zoveel macht gekregen zou hebben wanneer Duitsland niet verplicht was tot de waanzinnige herstelbetalingen? Waarschijnlijk niet. Maar het opzwepen van mensen, het aanwakkeren van ontevredenheid en het inperken van vrijheid is van alle tijden en keer op keer een voedingsbodem voor haat.

laatst bijgewerkt:
17 september 2019