De De Lairessestraat in Amsterdam-Zuid is in 1912 vernoemd naar de zeventiende-eeuwse schilder Gerard de Lairesse (1641-1711), die zich in 1667 vanuit Luik in Amsterdam vestigde. De straat loopt van het Concertgebouwplein naar het Valeriusplein, waar hij overgaat in de Cornelis Krusemanstraat. Van 1913-2018 reed tramlijn 16 door de De Lairessestraat. Alhoewel er geen reguliere tramlijn meer rijdt blijven de tramrails liggen ten behoeve van omleidingen en remiseritten. Wel rijden er buslijnen door de straat.
De Lairessestraat 13 – Joodse Montessori Kleuterklas
Tijdens de oorlog, vanaf 15 oktober 1941, was hier deze Joodse kleuterklas gevestigd, onder leiding van B. J. Gompen. Het was het woonhuis van Bertha Jacoba Gompen (Amsterdam, 17 augustus 1917) die hier tot augustus 1943 woonde. Ze kwam eind 1943 in Westerbork terecht en vandaar werd ze gedeporteerd naar Theresienstadt. Bertha overleefde de oorlog en overleed in Den Haag op 4 juli 1992. In mei 1943 huwde Bertha met David Daniël Vas Nunes (Amsterdam, 25 januari 1918 – Auschwitz, 1 oktober 1944).
De Lairessestraat 13 – Beth Ami
Op 22 januari 1963 werd hier in aanwezigheid van de ambassadeur van Israël, de heer H. A. Cidor, opperrabbijn A. Schuster en de loco burgemeester van Amsterdam, de heer F. H. C. van Wijck, het gemeenschapshuis van Joods Amsterdam geopend. Beth Ami (Huis van mijn Volk) was voor de gehele gemeenschap, doch in de eerste plaats op de jeugd gericht. De directeur was de heer S. Waterman.
De Lairessestraat 46hs – Helena Compris en Emanuel Maisonpierre
In 1941 verhuisde het echtpaar van de Kalverstraat naar dit adres. Lees verder
De Lairessestraat 57 – Samuel Birnbaum
In september 1927 werd de kleine zaal van het Concertgebouw gebruikt als synagoge tijdens de Hoge Feestdagen, bewijst een advertentie uit het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 9 september 1927. Samuel Birnbaum (Rothenburg, 31 maart 1857 – Frankfurt, 23 mei 1927) was gehuwd met Anna Feuchtwanger (Pappenheim, 9 oktober 1866). Na zijn overlijden verscheen dit in memoriam in het Nieuw Israëlietisch Weekblad: ‘Een bekende persoonlijkheid in onze Joodsche gemeenschap, de heer S. Birnbaum, is te Frankfort am Main alwaar hij voor een operatie in een ziekenhuis was opgenomen, 23 mei jongstleden overleden. De overledene heeft zich vooral naam gemaakt door zijn arbeid in Amsterdam-Zuid, ter bevordering van het stichten van een synagoge aldaar. Hij nam het initiatief tot oprichting van de thans ontbonden Vereeniging Ohel Jangakouf, getroostte zich moeite en offers om dagelijks daar het vereischte aantal personen te verzorgen, opdat met minjan de dienst waargenomen kon worden. Als lid van Pekidim van het Heilige Land heeft de overledene mede verdienstelijk werk verricht. Dagelijks toog hij ten kantore om werkzaam te zijn in ’t belang van Erets Jisroeil. Een Jehoedie van den ouden stempel, een man met heilige overtuiging een toonbeeld van godsvrucht, die noode gemist kan worden, is met hem heengegaan. In de synagoge in de Jacob Obrechtstraat fungeerde de ontslapene als kerkvoogd. Groot was de achting, welke de occupeerders hem toedroegen. Ook toonde zich wijlen Birnbaum een man, die het Hagnosas Ourechiem in ruime mate toepaste. Zijn weldadigheidszin was overbekend. Met hem verdwijnt weer een van de steeds zeldzamer worden figuren van het onvervalschte orthodoxe Jodendom. De begrafenis zal plaats hebben morgen (vrijdagmiddag) 3 uur van af de Lairessestraat 57 naar de begraafplaats te Muiderberg.’
Het gezin Birnbaum woonde eerder op de Plantage Muidergracht 33.
De Lairessestraat 57hs – Verzetsgroep De Ondergedoken Camera
Deze verzetsgroep had hier een donkere kamer in het huis van amateurfilmer Carel Gustaaf Olie (Amsterdam, 18 september 1884 – Amsterdam, 15 september 1960), die hier tijdens de oorlog woonde.
De Lairessestraat 59 – tandarts Joost de Ruiter
Tandarts De Ruiter was districtleider voor de NSB voor Amsterdam en ‘gemachtigde van de leider’ voor Noord-Holland. Zijn vrouw, Olga de Ruiter – van Lankeren Matthes was de leidster van de Nationaal Socialistische Vrouwenorganisatie. Deze organisatie had uiteindelijk 20.000 leden. De Ruiter werd in 1943 ontslagen na een conflict met Mussert. Ze moesten hun woning afstaan en verhuisden in januari 1944 naar Elst.
De Lairessestraat 62 – Herman Sanders
In 1927 was de bouw van Synagoge Zuid, de synagoge aan het Jacob Obrechtplein al begonnen doordat de kerkenraad een bedrag van ƒ 210.000,– beschikbaar had gemaakt. De bewoners van zuid kregen een circulaire waarin men de erkentelijkheid betuigde over de voortvarendheid waarmee men met de bouw bezig was. In hetzelfde bericht werd door het comité dat bij de bouw betrokken was opgeroepen om financieel bij te dragen. Fabrikant en handelsreiziger in limonadesiropen van NV. Destilleerderij, Likeurstokerij, Limonade- en Extractenfabriek C. Polak Gzn. te Groningen (Ranja) Herman Sanders (Wildervank, – Auschwitz, ) was de penningmeester van het comité. Herman was gehuwd met Sara Maijkels (Amsterdam, – Auschwitz, ) en zij hadden drie kinderen; Vera (Amsterdam, 7 december 1918), Ellen (Amsterdam, – Sobibor, ) en Henny (Amsterdam, – Auschwitz, ). Vera overleefde de oorlog. Ten tijde van de oorlog woonde het gezin Sanders op de Verlengde Hereweg 146-2 in Groningen. Een biografie over Herman is te lezen op de website van het IISG.
De Lairessestraat 62 – Joodse Padvinders
De Joodse padvindersgroep ‘Derech Israel’ werd kort voor 1940 opgericht en in het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 10 mei 1940 stond een artikel over deze groep. De penningmeester, I. de Haan, kon op dit adres bereikt worden.
De Lairessestraat 72 – arts Marie Rosamunda Henriëtte Stoppelman
Arts Marie Rosamunda Henriëtte Stoppelman was een van de Joodse artsen die tijdens de oorlog mocht werken voor Joodse patiënten.
De Lairessestraat 82 – vrouwenarts I. A. Wijsenbeek
In 1921 woonde hier deze vrouwenarts, Isaac Abraham Wijsenbeek (Culemborg, – Amsterdam,
De Lairessestraat 93 – clublokaal Joodsche Vereniging voor Practisch Palestinawerk
Hier werden in 1936 wekelijkse bijeenkomsten gehouden met lezingen en cursussen.
De Lairessestraat 95hs – gezin Streep
Aan het begin van de oorlog woonde hier het gezin van diamanthandelaar Joseph Streep. Mevrouw Streep – Pezaro organiseerde in 1934 in het Carlton Hotel een bridge-drive ten bare van de Vereniging Centraal Israëlitisch Krankzinnigen Gesticht in Nederland (Apeldoornse Bosch) te Apeldoorn.
De Lairessestraat 101 – Max Tetzner
In 1931 vestigde KNO-arts Max Tetzner zich op dit adres.
De Lairessestraat 102 – Jules Wertheimer
Einde juli 1942 verscheen er in het Joodse Weekblad een bericht over een onbestelbare briefkaart voor Jules Wertheimer, die op dit adres woonde. Julius Wertheimer (Kehl am Rhein, 5 maart 1879 – 1954) was tot zijn dood directeur van de aan de Amsterdamse Cruquiusweg gevestigde NV Fabrieken van Spoorwegmateriaal Orenstein & Koppel. Het vermoeden bestaat dat het bedrijf werd opgericht (in 1907) met kapitaal uit de familie van zijn latere (1912) vrouw Elsa Ornstein (Karlsruhe, 20 mei 1893 – 1979). Zij hadden een zoon, Heinz Walter (Hein, Amsterdam, 18 mei 1913). Jules en Elsa gingen in onderduik en overleefden de oorlog. Na de bevrijding woonden ze op de Titiaanstraat 42hs en vanaf 1948 op de Sophialaan 3-1. Ook hun zoon Hein overleefde de oorlog, hij werd wel gearresteerd in Rotterdam op 13 mei 1944 door leden van de SD uit Haarlem. Dat was het begin van een bijzonder verhaal.
De Lairessestraat 104 – Pension Fransman
In 1932 was hier pension Fransman gevestigd.
De Lairessestraat 107 – mevrouw Reiss
De Joodse Vrouwenraad was een actieve organisatie in de jaren dertig. In november 1931 werd er een cursus gegeven over ‘De Joden in de moderne Duitse literatuur‘ ten huize van mevrouw Reiss. Frieda Rosa Reiss – Stern werd op 3 oktober 1881 in Aken geboren en zij was gehuwd met koopman in manufacturen Max Reiss (Krefeld, 21 januari 1875 – Amsterdam, 17 januari 1937). Frieda en Max hadden twee zoons; Kurt Matthias (Amsterdam, 15 september 1903) en Werner Joseph (Amsterdam, 22 maart 1906 – Los Angeles, 31 oktober 2001). Het gezin werd op 27 januari 1937 genaturaliseerd tot Nederlanders. Frieda Rosa overleed in Amsterdam op 27 september 1941.
De Lairessestraat 108 – tandarts Musaph
Tandarts A. Musaph adverteerde in augustus 1945 vanaf dit adres.
De Lairessestraat 121 – arts Els d’Oliviera
Dr. Elsa Rodrigues Pereira – Jessurum d’Olivieijra (Amsterdam, – Bussum, ) was arts en woonde op dit adres. In 1942 mocht ze als Joods arts alleen werken voor Joodse patiënten. Hier woonde ook haar vader Abraham Elia Jessurum d’Olivieijra (Amsterdam, – Auschwitz, ) en zijn tweede vrouw Louisa Jessurum d’Olivieijra – Lopes Cardozo (Amsterdam, – Auschwitz,
De Lairessestraat 126 – tandarts De Beer
In april 1918 vestigde tandarts Berthold H. de Beer zich op dit adres.
De Lairessestraat 128 – Maison Lowo
Maison Lowo, van Louis Workum, verkocht in 1932 dames-pullovers en kindergoed.
De Lairessestraat 145 – synagoge
Bijna tien jaar lang was op de bovenverdieping van dit pand de synagoge gevestigd van de Liberaal Joodse Gemeente.
De Lairessestraat 147 – Leonard A. Cohen
Voor Leonard Cohen kwam in maart 1943 een onbestelbare brief aan, die bij de Joodsche Raad voor hem bewaard werd. Deze brief was voor Leonard Abraham Cohen (Rotterdam, 12 november 1864).
De Lairessestraat 145 – 147 – Joods Maatschappelijk Werk
Na de oorlog heeft decennia lang hier het hoofdkantoor van het Joods Maatschappelijk Werk gezeten. Nu is dat gevestigd op de Van Boshuizenstraat 12 in Buitenveldert.
De Lairessestraat 152b – pension Gesz. Wolf
In 1923 was dit pension hier gevestigd. Er werd een kamer verhuurd en er was gelegenheid tot lunchen en dineren.
De Lairessestraat 153 – hoofdkwartier van de Nationaal Socialistische Vrouwen Organisatie
Vanaf 7 april 1941 was hier het hoofdkwartier van de Nationaal Socialistische Vrouwen Organisatie gevestigd.
De Lairessestraat 155 – Dansinstituut James Meyer Fils
Voor de oorlog was hier de vestiging van het dansinstituut James Meyer Fils gevestigd.
De Lairessestraat 157 – Joods Montessori Lyceum
In 1930 begon op dit adres het Joods Montessori Llyceum.
De Lairessestraat 164 – vrouwenarts W. A. P. F. L. J. Mendels
Deze vrouwenarts en verloskundige, Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk Joseph Mendels verhuisde in mei 1937 van Frederiksplein 45 naar dit adres. Mendels overleed in april 1940.
De Lairessestraat 166 – Dr. G. J. Mosberg
Dr. G. J. Mosberg was hier in 1941 gevestigd en was een Joodse arts die uitsluitend Joodse patiënten mocht behandelen vanwege de bepalingen van de bezetter.
De Lairessestraat 167 – Paul May en Rosine Fuld
Op 15 mei 1940 pleegden bankier Siegfried Paul Daniel May (Amsterdam, – Amsterdam, en zijn vrouw Rosine Mariane Fuld (Amsterdam, – Amsterdam, op dit adres zelfmoord door het innemen van cyaankali. Ook de broer van Paul, Robert, trachtte zelfmoord te plegen, doch bij overleefde het. In dit pand woonde het gezin van de dochter van Paul May en Rosine, Ellen May en Alexander von Marx en hun drie kinderen. Het gezin van Ellen en Alexander was de dag ervoor via Engeland naar New York weten te ontkomen en zij overleefden de oorlog.
De Lairessestraat 170 – mevrouw R. Gomperts
Op 31 januari 1932 werd er door de S. A. Rudelsheimstichting in de Grote Zaal van het Concertgebouw een Opera-Concertavond georganiseerd. Er werd meegewerkt door violist Sam Swaap en Caroline Mossel – Lankhout. De commissie voor de voorbereiding was op dit adres gevestigd. Mevrouw Gomperts was Rosalie Springer (Amsterdam, – Westerbork, ) en zij was gehuwd met Barend Gomperts (Amsterdam, – Auschwitz, ).
bron:
algemene informatie via wikipedia.
Paul May via https://www.joodsmonument.nl/nl/page/391395/paul-may-en-de-einsatzstab-reichsleiter-rosenberg (geraadpleegd 19 oktober 2019).
“Advertentie Vrouwenorganisatie”. “Volk en vaderland : weekblad der Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland”. Utrecht, 1941/04/11 00:00:00, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 19-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:011190032:mpeg21:p005
“Advertentie Dr. Mosberg”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1941/07/04 00:00:00, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 19-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318162:mpeg21:p012
“Advertentie kleuterklas”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1941/10/03 00:00:00, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 19-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318175:mpeg21:p009
Bertha Gompen via http://www.maxvandam.info/humo-gen/family/humo_/F18008/I48140/ (geraadpleegd 19 oktober 2019).
“Familiebericht Els d’Oliviera”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1942/10/02 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 19-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318388:mpeg21:p006
“Onbestelbare brieven”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1943/03/12 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 19-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318360:mpeg21:p006
Stadsarchief Amsterdam, archiefkaart Cohen, Leonard Abraham – 12-11-1864 – A01232_0158_0590
“Advertentie tandarts De Beer”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1918/04/12 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 19-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860553:mpeg21:p004
“Advertentie I A Wijsenbeek”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1921/08/12 00:00:00, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 19-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874016:mpeg21:p008
“Advertentie pension Wolf”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1923/04/20 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874100:mpeg21:p004
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Sanders, H. – 09-07-1882 – 5422-1274-3520
www.joodsmonument.nl lemmate gezin Sanders (geraadpleegd 20 oktober 2019).
“Menachem Abelim voor Uilenburg en Omstreken (synagoge Obrechtplein).”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1927/06/10 00:00:00, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010857975:mpeg21:p001
“Advertentie Birnbaum”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1927/09/09 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010857988:mpeg21:p004
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Birnbaum, S. – 31-03-1857 – 5422-0118-1820
“S. BIRNBAUM z.g.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1929/05/24 00:00:00, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874365:mpeg21:p005
“DE JOODSCHE VROUW JOODSCHE VROUWENRAAD, AFD. A’DAM.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1931/11/06 00:00:00, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874725:mpeg21:p012
“Advertentie pension Fransman”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1932/01/01 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874733:mpeg21:p007
“S.A. RUDELSHEIM-STICHTING.”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1932/01/01 00:00:00, p. 11. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874733:mpeg21:p011
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Gomperts, B. – 17-12-1894 – 5422-0463-0990
www.joodsmonument.nl, lemmata Gomperts Springer (geraadpleegd 20 oktober 2019).
“Advertentie Max Tetzner”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1931/08/21 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874714:mpeg21:p007
“Advertentie Maison Lowo”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1932/05/20 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874778:mpeg21:p004
“VEREENIGING „CENTRAAL ISRAËL. KRANKZINNIGENGESTICHT IN NEDERLAND””. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1934/11/30 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874547:mpeg21:p002
“PRACTISCH PALESTINAWERK”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1936/09/11 00:00:00, p. 2. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871362:mpeg21:p002
“Advertentie Memdersl “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1937/05/07 00:00:00, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872956:mpeg21:p006
“Familiebericht Mendels”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1940/04/19 00:00:00, p. 12. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874620:mpeg21:p012
Stadsarchief Amsterdam, gezinskaart Mendels, W.A.P.F.L.J. – 13-04-1881 – 5422-0976-5880
“DE JOODSCHE PADVINDERS”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1940/05/10 00:00:00, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858231:mpeg21:p005
“Advertentie Musaph”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1945/08/10 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 20-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858263:mpeg21:p007
57hs – Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2019) 338
Joost de Ruiter – Bianca Stigter, Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 (Amsterdam 2019) 338, 339
Kaart Joodsche Raad Marie Stoppelman via Arolsen Archives, 130381737 – Marie H R STOPPELMAN
Joods gemeenschapscentrum in de De Lairessestraat. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 23-01-1963. Geraadpleegd op Delpher op 30-10-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000035529:mpeg21:p002.
Wijsenbeek, Stadsarchief Amsterdam, Gezinskaarten, archiefnummer 5422, inventarisnummer 1716.
illustratie:
“Advertentie kleuterklas”. “Het joodsche weekblad : uitgave van den Joodschen Raad voor Amsterdam”. Amsterdam, 1941/10/03 00:00:00, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 19-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010318175:mpeg21:p009
“Advertentie tandarts De Beer”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1918/04/12 00:00:00, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 19-10-2019, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010860553:mpeg21:p004
Stadsarchief Amsterdam, beeldbank. De Lairessestraat richting Valeriusplein. Uitgave Mij. Rembrandt Utrecht, 1925. PRKBB00491000002
gepubliceerd
19 oktober 2019
laatst bijgewerkt:
30 oktober 2023