Op de Uilenburgerstraat 29 stond de Sophie Rosenthal bewaarschool. Deze school, een Joodse bewaarschool, werd in 1887 gesticht op initiatief van Sophie Rosenthal, de vrouw van bankier Rosenthal. De vereniging, de Sophie Rosenthal bewaarschool (voor behoeftige kinderen), die achter de school stond, werd op 28 januari 1887 erkend.
De school stond goed bekend en werd op 14 april 1893 zelfs bezocht door Wilhelmina toen zij en haar moeder, regentes Emma, Amsterdam bezochten. De school had 10 lokalen en plaats voor 500 kinderen uit gezinnen uit deze armere buurt.
In mei 1886 verschenen de eerste plannen in een bericht in het Nieuwsblad voor Israëlieten. Het bericht luidde: ‘Het stadsgedeelte, meerendeels door Israëlieten bewoond, zal eerlang een nuttige instelling rijker worden: de Sophie Rosenthal-Bewaarschool-Vereniging, onlangs als rechtspersoon erkend, zal achter de Uilenburgerstraat een nieuwe bewaarschool doen bouwen, waarin 250 kleinen geplaatst kunnen worden. Het gebouw zal drie speel- en drie leerkamers, een badkamer met twee kuipen, flinke bewaarplaatsen voor kleederen en een woning voor de directrice bevatten. De voorgevel komt aan de zijde van den Uilenburgwal. Rondom het gebouw zal een tuin aangelegd worden, welke beplant met heesters en houtgewas, het gebouw binnen eenige jaren in groen zal ontsluiten. Het bestuur, door de schenkers van grond en gebouw, den heer G. Rosenthal en echtgenoote, benoemd, is aldus samengesteld: mr. G. van Tienhoven, mr. J. A. Levy, M. E. Fuld, mevr. Cohen-Rosenthal, mevr. Math. Wertheim- Salomonson en mej. Fanny van Lier. Met het einde van het jaar hoopt men de inrichting in gebruik te kunnen nemen’.
In 1888 werden er helpsters gevraagd voor bij de viering van Pesach. Bijzonder aan deze advertentie is dat J. A. Tours secretaris was van het bestuur van de school. Tours was jarenlang de gemeentelijke inspecteur voor het onderwijs. Zijn rapporten over de toestand waarin kinderen werden opgevangen in deze buurt voor de bewaarschool er was, vaak bij oudere vrouwen zonder faciliteiten voor deze kinderen, waren overduidelijk.
In 1895 verschenen er gegevens over de school over het jaar 1894 in een verslag aan de Koningin-Weduwe, Regentes, van de bevindingen en handelingen van het Geneeskundig Staatstoezicht in het jaar 1894. Er was toen plaats voor 390 kinderen en er zaten 300 kinderen op deze school. Op 6 september 1895 verscheen in het weekblad De Israëliet de mededeling dat de aanbesteding van de vergroting van de school door architect J. Gosschalk was gedaan. Op 24 november 1895 was de verbouwing klaar en droeg G. Rosenthal het vernieuwde gebouw over aan het bestuur. Volgens het krantenbericht in De wekker; nieuwe bijdragen voor het onderwijs konden er toen zelfs 600 kinderen naar deze school.
Het hoofdgebouw van de school stond parallel aan de Uilenburgergracht en tussen de school en die gracht was, in de herinneringen, zand waarin gespeeld kon worden. In 1930 werd deze buurt gesaneerd (opgeknapt) en een aantal jaren later werd deze particuliere school, nadat hij was overgenomen door de gemeente, verbouwd tot Vakschool voor Kleermakers.
Voor dat zover was zaten op deze school bijna alle kinderen uit deze buurt, voornamelijk Joodse kinderen. Na de oorlog was de school niet meer nodig, in 1956 is hij afgebroken en op de plaats van de school werd een transformatorstation van het GEB gebouwd. Alleen de woning die bij de school hoorde staat er nog (foto links) en deze staat achter een hek op een gemeentelijke werf.
Personeel van de bewaarschool
1898 R. Hoofiën, directrice,
1898 G. Bonnewit,
1899 Sara Jacobs,
1903 Emma Klein,
1904 S. Vleeschhouwer,
1908 A. de Groot,
1910 J. Visser
1911 Sophia Vorst, directrice.
Reputatie Sophie Rosenthal bewaarschool
Bewaarscholen hadden vaak geen goede naam, het waren vaak niet meer dan kinderopbergplaatsen. Maar deze bewaarschool was duidelijk anders. Er zijn boekjes gevonden die gemaakt waren door leerkrachten en professioneel werden uitgegeven waarin er toneelstukken voor en met de kinderen stonden uitgewerkt. En dat in die tijd! En er is ook een verslag van de reputatie van de bewaarschool, in de Hollandse Revue uit 1903:
“’t Spreekt vanzelf, dat de houdsters der particuliere bewaarplaatsen daar in de buurt de oprichting van dit kinderpaleis met leede oogen aanzagen, en dat zij den heer Tours, die den stoot tot de oprichting ervan gegeven had, allesbehalve vriendelijk gezind waren. Hij toch nam hen het „brood uit den mond”. En dat dit tot een zekere hoogte ook werkelijk het geval was, valt gemakkelijk af te leiden uit het feit, dat die kinderbewaarplaatsen de een na den ander verdwenen, en dat er op ’t oogenblik in de Jodenbuurt te Amsterdam nog slechts één dier inrichtingen bestaat, en dan nog wel een, die veel beter is dan die, welke in den tijd bestonden, toen de heer Tours ambtenaar was, belast met het toezicht op die bewaarplaatsen.
Maar mocht de Sophie Rosenthal-bewaarschool de houdsters der kinderbewaarplaatsen tot ontevredenheid gestemd hebben, daarentegen werd zij een aanleiding tot vreugde en dankbaarheid voor honderden arbeidersvrouwen en een zegen voor honderden kinderen.
Want werd de school aanvankelijk uit één verdieping opgetrokken, plaatsruimte verleenend aan 300 kinderen, weldra kwam zij in de arbeidersklasse zóó in trek, dat de ouders hun kinderen allen daar geplaatst wilden hebben. En toen kwam men ruimte te kort. Maar op even onbekrompen wijze als de familie Rosenthal de eerste stichting had ter hand genomen, zette zij haar humaniteitswerk voort; zij wilde dit niet ten halve doen of laten liggen. En nauwelijks was het gebrek aan plaats haar ter oore gekomen, of zij zette de kroon op haar werk door op even onbekrompen wijze ook de noodige gelden beschikbaar te stellen voor de voltooiing. Zoo kon men een verdieping op het gebouw laten zetten en aan twee honderd kinderen meer herbergzaamheid verleenen.
De stichting der familie Rosenthal in de Uijlenburgerstraat te Amsterdam, waar thans dagelijks vijfhonderd kinderen hun eerste onderwijs en opvoeding krijgen, moet dan nu ook, volgens bevoegde kenners en beoordeelaars, de mooiste bewaarschool in Nederland en een model in haar soort wezen.
Ten slotte willen we hier nog even, ter kenschetsing der inrichtingen, die de Sophie Rosenthal-bewaarschool heeft verdrongen en opgeruimd, een passage aanhalen uit een artikel van den heer Tours in het „Weekblad” van de Amsterdammer, dateerend van het jaar 1887, waarin hij een beschrijving gaf van bovengenoemde school, maar tevens ook enkele bizonderheden in het licht stelde van die vroegere kinderbewaarplaatsen. En om deze laatsten is ’t ons te doen. Daarom ontleenen we er het volgende aan:
In de laatste vijfentwintig jaren hebben mannen als Dr. G. A. N. Allebé, Dr. H. van Capelle, Dr. S. Coronel Sz., om geen andere namen te noemen, die bewaarplaatsen in verschillende rapporten als hokken, holen, spelonken gekenschetst.”
De klas van Anna Papegaai
De foto onder zal rond 1936 gemaakt zijn aan de achterzijde van de school. Op de foto de klas van Anna Papegaai (onderste rij, vierde van rechts). Anna woonde op de Rapenburgerstraat en liep elke dag van die straat, via het Rapenburg en de Peperstraat, naar deze school toe.
Vader Jacob Papegaai bracht haar vaak. Vader zat in de diamanthandel en Anna kreeg op een verjaardag toen ze nog op de bewaarschool zat en heel bijzonder cadeau. Een gouden ringetje, met een diamantje en twee pareltjes.
Ze was er heel trots op en toch gebeurde het dat ze het ringetje kwijt raakte in het zand bij de school. Twee jaar later, ze zat inmiddels op de Lagere School op de Uilenburgerstraat (J. D. Meijerschool), kwamen de nieuwe kleuters in optocht haar het ringetje brengen. Het was gevonden in het zand. In september 2014 kon Anna datzelfde ringetje aan haar kleindochter Isabel geven.
bron:
www.cai.nl,
herinnering Anna de Groot – Papegaai (24 nov 2014)
Nieuwsblad voor den boekhandel jaargang 70, nr 24, 24 maart 1903 – Emma Klein
De Hollandse Revue, jaargang 8, 1903, nr. 9, 23 september 1903.
Algemeen Handelsblad, 28 jan 1887
“STADSNIEUWS Mej S Vorst.”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 04-01-1913. Geraadpleegd op Delpher op 19-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010650875:mpeg21:a0137
“STADSNIEUWS Mej Vleeschhouwer. Officieele Kennisgeving.”. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 28-09-1904. Geraadpleegd op Delpher op 19-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010129078:mpeg21:a0089
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 08-07-1898. Geraadpleegd op Delpher op 19-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858697:mpeg21:a0017
“Gemengd Nieuwa Sara Jacobs.”. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 17-04-1899. Geraadpleegd op Delpher op 19-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010126201:mpeg21:a0005
“STADSNIEUWS A de Groot. Uit het Gemeenteblad: Uitgifte in erfpacht.”. “Het nieuws van den dag : kleine courant”. Amsterdam, 05-06-1908. Geraadpleegd op Delpher op 19-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010108096:mpeg21:a0110
“ONDERWIJS J Visser. Landbouw en sociale wetenschap.”. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 24-09-1910. Geraadpleegd op Delpher op 19-01-2019, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010337604:mpeg21:a0146.
eerste plannen, Nieuwsblad voor Israëlieten. 13 mei 1887. Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005585099:00001.
Helpsters, Israelietische nieuwsbode. 2 maart 1888. Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005542037:00001.
Verslag aan de Koningin-Weduwe, Regentes, van de bevindingen en handelingen van het Geneeskundig Staatstoezicht in het jaar 1894, 1 januari 1895. Geraadpleegd op Delpher op 12-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMCBS03:002380001:00001.
vergroting, Israëliet. 6 september 1895. Geraadpleegd op Delpher op 13-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005579032:00001.
vergroting, De wekker; nieuwe bijdragen voor het onderwijs jrg 52, 1895, no 48, 30-11-1895. Geraadpleegd op Delpher op 13-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=dts:557048:mpeg21:0001.
illustratie
klassenfoto met dank aan Anna de Groot – Papegaai
“Advertentie personeel”. “Algemeen Handelsblad“. Amsterdam, 24-06-1888. Geraadpleegd op Delpher op 24-01-2017, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010144108:mpeg21:a0093.
Ingang school, De Joodsche prins. Geraadpleegd op Delpher op 09-12-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005795029:00001.
Helpsters, Israelietische nieuwsbode. 2 maart 1888. Geraadpleegd op Delpher op 11-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005542037:00001.
vergroting, Israëliet. 6 september 1895. Geraadpleegd op Delpher op 13-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005579032:00001.
vergroting, De wekker; nieuwe bijdragen voor het onderwijs jrg 52, 1895, no 48, 30-11-1895. Geraadpleegd op Delpher op 13-06-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=dts:557048:mpeg21:0001.
gepubliceerd:
25 april 2016
laatst bijgewerkt:
13 juni 2023