Jezelf ooit wel eens afgevraagd waarom we in Amsterdam een Hollandse Manege kennen en geen andere maneges?
Die waren er wel. De Manegestraat is een kleine zijstraat van de Nieuwe Kerkstraat (tussen de Nieuwe Kerkstraat en de Nieuwe Prinsengracht) en waar nu onder andere de muziekschool staat, stond tussen 1761 en 1888 de Fransche Manege. Ook werden daar tal van jaren op het open terrein, dat er ooit was, de paarden van circus Carré gestald.
De huizen in de Manegestraat zijn rond 1890 gebouwd, architect was C. A. Bombach.
De Manegestraat, als zijstraat van de op en top Joodse Nieuwe Kerkstraat, was zeer Joods. Binnen de verhalen over Joods Amsterdam komt de naam van deze straat vaak naar voren. In dit deel van de Nieuwe Kerkstraat waren het ‘Russische’ (Oost-Europese) Joden die na de pogroms in Oost Europa vluchtten (naar Amerika) en onderweg in Amsterdam bleven, en hun nazaten vinden we er terug. De bevolking van dit straatje was zelfs zo vaak van Oost-Europese afkomst dat de bijnaam voor de Manegestraat tal van jaren Russenstraatje is geweest.
Het was echter niet altijd pais en vree tussen de Hollandse Joden en de Oost-Europese Joden. Er zijn verhalen waarbij Hollands-Joodse kinderen er de ruiten ingoiden en de Oost-Europese Joden werden nageroepen met: “vuile stinkrussen, ga naar je land terug“.
Slechts weinigen uit deze straat overleefden de oorlog.
Manegestraat 1-1hoog – Toneel
De toneelvereniging “Ontwikkeling door Studie” had op dit adres in 1935 haar secretariaat bij de heer S. Swaab sr.
Manegestraat 2 – Steun aan Doortrekkenden
Op dit adres werd op 10 juli 1905 door de Vereniging “Hanochsas Orechiem” (Steun aan Doortrekkenden) de woning gehuurd om hiermee een verblijf te regelen voor de grote stroom Oost-Europese emigranten, die Amsterdam gebruikten als tussenstop. De reguliere opvanglocatie op de Nieuwe Prinsengracht was overvol.
Wie woonden er op de Manegestraat?
In de bronnen kunnen de volgende mensen worden teruggevonden die in de Manegestraat woonden.
Manegestraat 2
Hier woonden in 1940:
huis: gezin Simon Münz (6 personen), Simon had een aanstelling als chazan in een van de synagoges.
1 hoog: gezin Salomon van Stedum (3 personen),
2 hoog: gezin Jacob Icek Wajnsztok (3 personen),
3 hoog: gezin Alexander Sluijser (3 personen).
Manegestraat 4:
Josef Mordche Klein,
huis: Isak Sturm, gezin Levie Braasem (5 personen),
1 hoog: gezin Israël van Sister (4 personen),
2 hoog: gezin Sura Himel-Stroz (3 personen),
Van dit gezin overleefde 1 kind de oorlog.
3 hoog: gezin Leibisch Bodnar (4 personen),
Manegestraat 6:
gezin Chaim Mordko Kac (Katz) (3 personen),
Dit gezin had een kruidenierswinkel op de Manegestraat 6 onder de naam M. Katz. Misschien heeft het kind de oorlog overleefd,
1 hoog: gezin Sara Pels (3 personen),
2 hoog: gezin Mozes Chaim Przyrowski (3 personen),
3 hoog: gezin Jankiew Bresler (4 personen),
Manegestraat 8:
huis: gezin Hercko Stroz (2 personen),
1 hoog: gezin Liepman Brilleslijper (2 personen),
1 hoog: gezin Lion Brilleslijper (3 personen),
2 hoog: gezin Nathan Zwaap (3 personen),
3 hoog: Keetje Boeken en haar zus Judith Boeken
Manegestraat 10:
huis: gezin Jakob Tropp (4 personen),
De kinderen in dit gezin overleefden de oorlog.
1 hoog: Gezin Isaak Gerber (2 personen),
Eén kind overleefde de oorlog.
2 hoog: Gezin Martha Olsenetzkij-Abramowitz (2 personen).
Manegestraat 36 (10):
Bij Manegestraat 36, het voormalige nummer 10, werden op 3 maart 2013 twee Stolpersteinen (foto) gelegd ter nagedachtenis aan Jakob Tropp en Manja Malka Tropp-Kolenbrener.
Jakob Tropp (Radomysl, Polen, 7 februari 1904) was voor de oorlog begon vanuit Polen naar Nederland gevlucht in de overtuiging dat hij hier veilig zou zijn. Hij ontmoette hier Manja Malka Kolenbrener (Leczyca, Polen, 20 oktober 1904), eveneens een vluchteling, die samen met haar broer Szlama (Leczyca, Polen, 15 juli 1902 – Auschwitz, 28 februari 1943) hierheen was gekomen.
Jakob werd uit huis geplukt nadat men een buurman die na de avondklok nog buiten was, en die via hun tuin was gevlucht, probeerde te arresteren. Hij werd op 12 augustus 1942 in Auschwitz vermoord. Manja liet haar zoon en haar dochter via de crèche aan de Plantage Middenlaan onderduiken, de kinderen kwamen in Friesland terecht en overleefden de oorlog. Manja ging zelf ook in onderduik maar werd verraden. Ze werd op 31 januari 1944 in Auschwitz vermoord.
Manegestraat 10 – S. H. Peper
S. H. Peper was sigarenhandelaar en hij adverteerde in 1909 vanaf dit adres.
Manegestraat 12:
huis: gezin Isaac van Colle (6 personen),
De echtgenote en drie kinderen overleefden de oorlog. Het leeghalen van de Joodsche Invalide op 1 maart 1943 was voor moeder het teken dat de Joden niet opgeroepen werden om te werken, maar voor heel andere redenen naar het oosten werden gestuurd. Ondanks haar zware visuele handicap besloot zij, samen met haar 19-jarige zoon Louis en de rest van het gezin – een zus van 14, een broer van 7 en een baby van 1 jaar – te vluchten naar Zwitserland.
Ze reisden via Roosendaal naar Parijs en vandaar richting Zwitserland, soms met de trein, maar meestal lopend, waar zij na enkele weken de Zwitserse grens bereikten. Louis werd vlak voor de Zwitserse grens gepakt en naar Drancy afgevoerd.
Diezelfde nacht dat Louis werd opgepakt, werden zijn moeder en de drie overgebleven kinderen door de Franse ondergrondse de Zwitserse grens overgebracht. Zij hebben daardoor de oorlog kunnen overleven en na de oorlog terug kunnen keren naar Nederland. Zie verder de link voor het verdere verhaal.
1 hoog: Gezin Samuel Leib Mandelkern (2 personen),
2 hoog: gezin Benno Mandelkern (3 personen),
3 hoog: gezin Louis Mechanicus (4 personen).
verder
Aanvulling Bob Engelsman:
Het zal weinigen bekend zijn maar in 1942 had het toenmalig Joods Conservatorium verschillende lessen in de school aan het eind van de Manegestraat. Na verbanning uit het Amsterdams Conservatorium gingen wij eerst naar het pand van Ziekenzorg aan de Keizersgracht tussen de Utrechtsestraat en de Amstel (nummer 719) en toen wij ook daar verbannen werden naar de Manegestraat. In juli 1942 was het het einde van het Joods Conservatorium.
Trachoom
Deze straat was de straat waar de meeste patiënten met trachoom (een besmettelijke oogziekte) aan het einde van de negentiende en begin van de twintisgste eeuw voorkwamen.
Doortrekkenden / vluchtelingen
Dat de Oost-Europese Joodse vluchtelingen zelf met organisaties begonnen is te lezen in het Nieuw Israëlietisch Weekblad van 26 januari 1940.
KOOR VAN JOODSCHE VLUCHTELINGEN
Onder leiding van dr. Kurt Singer, die voorheen leider van de „Jüdische Kulturbünde” in Duitschland is geweest, is een gemengd koor samengesteld. De repetitieavonden vinden iederen Woensdag om 8 uur in de Volksmuziekschool, Nieuwe Kerkstraat 122 (ingang Manegestraat ) plaats. Zij, die graag zingen, kunnen kosteloos deelnemen en zich op de repetitieavonden bij dr. Singer aanmelden.
bron:
joodsmonument.nl,
beeldbank noord holland,
verhaal Jakob en Manja Tropp bij-ita.blogpot.nl,
communityjoodsmonument.nl
Nieuw Israëlietisch Weekblad, 5 maart 1909, S H Peper, nummer 10
ibidem, 21 okt 1921, hulp aan doortrekkenden, nummer 2
ibidem, 10 mei 1935, toneel, nummer 2-1
ibidem, 23 dec 1921, trachoom
ibidem, 26 jan 1940, Koor van Joodsche Vluchtelingen
met dank aan Bob Engelsman
illustraties:
© joodsamsterdam.nl
gepubliceerd:
5 mei 2016
Laatst bijgewerkt:
6 juli 2022