Ze kwamen uit Slutks en vestigden zich in 1883 in Amsterdam, Hirsch (Hero) Hartog Kanter, zijn vrouw Channe Porochvnik en hun kinderen. Het hele gezin was twee jaar onderweg geweest om Amsterdam te bereiken. Wat was het verhaal?
Slutsk
Tegenwoordig is Slutks (Sloetsk, Слуцк) een stad met ruim 61.000 inwoners in Wit Rusland ten zuiden van Minsk. Joden vestigden zich rond 1583 in deze stad, toen een deel van Litouwen, en ze werden erkend als bewoners in 1601. Aan het einde van de 17e eeuw werd Sloetsk een van de vijf belangrijke Joodse steden in het gebied dat tot Litouwen behoorde. In 1750 telde de Joodse bevolking 1593 zielen. Dit was toen een derde van de bevolking.
In 1793 werd de stad geannexeerd door Rusland en in 1897 was de Joodse bevolking 10.264 mensen groot, 77% van de bevolking.
Slutsk werd van belang voor het studeren van de Thora en in 1883 werd de later beroemde Slutsk-Kletsk Jesjive gesticht door rabbijn Ya’akov Dovid Wilovsky. Hij was niet de enige bekende rabbijn die in Slutsk werkte, daaronder waren ook Yehudah Leib Pohovitser, Chayim ha-Kohen Rapoport, Yosef Dov Ber Soloveichik (1865–1874) en Isser Zalman Meltzer. Ephraim Eliezer Lisitzky werd in deze stad geboren en woonde er tot en met zijn tienerjaren en hij werd een bekende wetenschapper, leraar van de Talmoed en de Thora, een Hebreeuws dichter en leraar Hebreeuws in de Verenigde Staten waar hij naartoe emigreerde.
Emigratie
De emigratie was ook voor Hirsch Hartog Kanter en Channe Porochvnik het plan. De situatie in Rusland was voor Joden vaak zeer gespannen, zeker in het gebied waar Slutsk lag. Het behoorde aan Litouwen, Rusland, Duitsland, Polen en veranderende regimes betekenden steeds weer andere regels voor Joden.
Amerika werd het toverwoord. Het land van onbegrensde mogelijkheden, waar Joden in vrijheid konden leven en zich ontplooien, dat leek de toekomst voor Hirsch en Channe. En de reis naar Amerika kon geregeld worden door een agent. Dat was de normaalste zaak van de wereld, want hoe anders kon een gezin regelen om door Europa, met haar vele talen die men niet machtig was, te reizen en de passage te regelen op een schip? Maar Hirsch en Channe werden het slachtoffer van een oplichter. Het geld voor de passage naar de Verenigde Staten werd door hem gestolen. Maar ze besloten toch te gaan, naar een nieuwe toekomst in het westen, weg uit Slutsk.
Gezin
De reis duurde twee jaar voordat ze in Amsterdam terecht kwamen en er werden ingeschreven. Dat deze reis heel moeilijk was is duidelijk. Door de oplichter waren Channe en Hirsch berooid geraakt. Dankzij de gegevens bij het Stadsarchief weten we hoe de samenstelling van het gezin was bij aankomst in Amsterdam.
Hirsch Hartog Kanter werd in 1837 in Slutsk geboren en was rond de 56 jaar oud toen hij zich in Amsterdam als sigarenmaker vestigde. Later is hij volgens de archieven ook kleermaker. Channe werd ingeschreven als Hanna Perchovnik en werd volgens de gegevens geboren in Mogilow op 17 september 1838. De kinderen waren Jacob (Slutsk, 1 september 1859 – Amsterdam, 20 november 1906), Samuel (Slutsk, 1862 – Amsterdam, 5 oktober 1919), Juda (Julius, Slutsk, 15 september 1865), Gerson (Slutsk, 11 april 1873), Nachman (Slutsk, 1876), Aron (Slutsk, 6 mei 1878) en Frieda (Slutsk, 12 juli 1881). In Amsterdam werd nog een dochter geboren, Jenny (3 maart 1884 – Amsterdam, 7 januari 1978). Hirsch overleed in Amsterdam op 2 december 1905.
Het gezin ging op adressen wonen als de Sweelinckstraat 7, Utrechtsedwarsstraat 40, Kerkstraat 388 (vermelding in vreemdelingenregister), Nieuwe Achtergracht 90 en verhuisden verder regelmatig door de stad.
Een aantal zoons volgden vader op in zijn beroep als sigarenmaker. Zo ook Samuel, die in 1892 woonde op het Achter Oosteinde 4. Hij richtte in 1884 een sigarettenfabriek op onder de naam S. Kanter & Co, een bedrijf dat in 1909 haar 25-jarig bestaan vierde.
S. Kanter & Co
Samuel Kanter had een succesvolle sigarettenfabriek. In 1917 was het bedrijf gevestigd op de Oudezijds Voorburgwal 189, vlakbij de Damstraat. In dat jaar leverde Kanter al 600.000 sigaretten per dag af, dankzij het feit dat de fabricage machinaal verliep. Daarbij was het een professioneel bedrijf met een grote pakafdeling.
Samuel overleed op 5 oktober 1919 en werd begraven op de Joodse begraafplaats op Zeeburg. Zijn zoons zetten het bedrijf voort. In december 1919 was het bedrijf op de Emmastraat 36 in Hilversum gevestigd, in 1925 op de Plantage Muidergracht 85 in Amsterdam.
De sigarettenfabriek stond goed bekend in Nederland. De Limburger Koerier schreef op 11 mei 1906 over de lancering van een nieuwe sigaret: ‘Ter gelegenheid van de a.s, Rembrandt-feesten zijn door de zoo gunstig bekende Amsterdamsche Tabak, Sigaren en Machinale Sigarettenfabriek S. Kanter en Co. jubileum-Rembrandt-sigaretten met een Rembrandt-buste in den handel gebracht. De buste – zeer kunstig uitgevoerd in kleuren en zeer goed gelijkend, is een sieraad voor de huiskamer. Aan dit verheven plan is echter nog een meer verheven doel gegeven. Er zal van den verkoop nl. 5% worden afgedragen voor de noodlijdenden der overstrooming in Zeeland. leder winkelier, die voor ƒ 20,- Rembrandt-sigaretten koopt, ontvangt een Rembrandt-buste cadeau.
We zijn er van overtuigd, dat deze speciale sigarette, gefabriceerd door eene firma zoo gunstig bekend in den lande, veel koopers zal vinden, zoo dat tevens oen flink bedrag aan ’t comité voor den watersnood kan worden afgedragen. H.H. Rookers kunnen we daarom niet genoeg op deze buitengewone gelegenheid wijzen, een edel doel, hulp verleenen aan onze noodlijdende landgenooten, is tevens aan ’t rooken vaneen Rembrandt-sigarette verbonden.’
Juda (Julius) Kanter
Juda Kanter komt nog een keer in de bronnen terecht voor een geheel andere zaak. Een rechtzaak, en in het verslag in de Haagsche Courant van 1 april 1899 is het volgende te lezen:
‘Een 34-jarige sigarenmaker, J. Kanter, stond deze week voor de rechtbank te Amsterdam terecht wegens diefstal van 27.000 sigaretten. Beklaagde kwam in den zomer van het vorige jaar in dienst van de heeren Delfosse en Vernimmen, die tezamen een sigarettenfabriek dreven op den O. Z. Achterburgwal te Amsterdam.
De eerste firmant was gedurig voor de zaken op reis. Hem was ook de technische leiding van de fabriek toevertrouwd. De heer Vernimmen had het financieele beheer in handen. De laatste had reeds herhaalde malen gemeend, dat aanzienlijke voorraden sigaretten verdwenen waren. Hij deelde dit mede aan zijn compagnon; maar deze dacht, dat hij zich verteld had. Echter werd hij spoedig anders gewaar.
Op een avond uit het café „Het Gouden Hoofd” komende met twee zijner vrienden, passeerde hem een kleine venter met sigaretten, afkomstig uit zijn fabriek. Dit had misschien niets opmerkelijks, hoewel sigaretten niet veel op de straat verkocht worden. Maar eigenaardig was, dat de prijs 20 cent was en de wederverkoopers ze voor niet minder dan 30 cent konden verkoopen. De jongen werd ondervraagd, en van het eene adres naar het andere verwezen zijnde, kwam de heer Delfosse ten slotte te land bij een opkooper, die Kanter aanwees als den persoon, die ze hem verkocht had.
Echter kwam nu nog het bijzondere in deze zaak. Kanter ontkende namelijk geen oogenblik, de sigaretten verkocht te hebben; maar hij zeide, het gedaan te hebben op last van den heer Delfosse. Kauter hield dit vol, en voegde er bij, dat hij steeds dadelijk het geld had afgedragen aan den heer Delfosse.
Deze verklaring, thans door hem afgelegd, was eenigszins in strijd met verschillende gegevens, die de rechtbank had. Want op de data van afdracht, door beklaagde opgegeven, was de heer Delfosse niet in Amsterdam, maar op reis voor de zaak. De heer Delfosse deelde nog mede, dat beklaagde hem na zijn ontdekking alles volledig had bekend. De opkooper der gestolen sigaretten zeide, dat beklaagde hem bij de aanbieding gezegd had, de sigaretten te moeten beleenen voor zijn patroon. Hij gaf ƒ 2,50 voor de duizend stuks. Later kocht hij ook de beleen briefjes op. De sigaretten werden verkocht aan allerlei winkeliers te Amsterdam en daar buiten. Het O. M. eischte 1 jaar en zes maanden gevangenisstraf.’
Maar Juda liet het er niet bij zitten. Hij ging in hoger beroep, dat in mei 1899 diende. De advocaat-generaal Op ten Oort pleitte ‘dat er in zijn verklaring zoveel aannemelijks zat en in de gehele zaak zoveel twijfelachtigs dat hij meende dat de schuld van Juda niet wettig en overtuigend bewezen was en hij eiste vrijspraak’. De uitspraak is helaas niet te vinden in de kranten.
Juda was een paar jaar eerder getrouwd, op 7 augustus 1895, met Ida Kottler. Ida was toen 25 jaar oud en kwam uit Rusland, waar ze in Kovnow werd geboren. Bij het huwelijk waren haar ouders al overleden.
Aron Kanter
Aron ging ook in de tabak en was een van de eigenaren van de sigarettenfabriek. Hij trouwde op 28 februari 1901 met Mirjam Dwinger (Leeuwarden, – Auschwitz, ), een huwelijk dat op 2 januari 1923 in een scheiding eindigde waarna Aron op 11 april 1923 trouwde met Catharina Jacoba Kaffka genaamd Dengler (Zutphen, 25 augustus 1896). In het gezin van Aron en Mirjam kwamen er vijf kinderen, Marcus Samuel, Penina (Amsterdam, – Sobibor, ), Hanna (Amsterdam, – Auschwitz, ), Arie (Den Haag, 9 oktober 1920) en Herman (1921). In 1934 woonde het gezin van Aron op de Kraaipanstraat 4hs.
bron:
informatie Sloetsk via Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Slutsk (geraadpleegd 7 oktober 2020).
Stadsarchief Amsterdam, Hirs Kanter, Vreemdelingenregister, archiefnummer 5225, inventarisnummer 916
Stadsarchief Amsterdam, Samuel Kanter, Bevolkingsregister tijdelijk verblijf, archiefnummer 5007, inventarisnummer 279
Stadsarchief Amsterdam, Hero Kanter, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 1549
Stadsarchief Amsterdam, Hirsch Kanter, Bevolkingsregister 1874-1893, archiefnummer 5000, inventarisnummer 2181
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1909/03/05 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 04-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872681:mpeg21:p007
De revue der sporten jrg 10, 1917, no 20, 24-01-1917. Geraadpleegd op Delpher op 04-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=dts:1670019:mpeg21:0001
De R.K. middenstander. Geraadpleegd op Delpher op 04-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMAVB01:002757050:00001
Plantage Muidergracht 85, “Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1925 : juli.1925”. [PTT, 1925. Geraadpleegd op Delpher op 05-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMMVC01:000000018:00005
Emmastraat 36, “Naamlijst voor den telefoondienst 1922 : juli.1922”. Hoofdbestuur der Posterijen en Telegrafie, 1922. Geraadpleegd op Delpher op 05-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMMVC01:000000015:00009
Stadsarchief Amsterdam, Hirs Kanter, Bevolkingsregister tijdelijk verblijf, archiefnummer 5007, inventarisnummer 279
Julius Kanter huwelijk via https://www.wiewaswie.nl/nl/detail/31382447
“RECHTSZAKEN.”. “Haagsche courant”. ‘s-Gravenhage, 1899/04/01 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 05-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB04:000123883:mpeg21:p006
“20000 Sigaretten.”. “De courant”. Amsterdam; Amsterdam, 1899/05/31 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 05-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000949062:mpeg21:p00002
“Advertentie logo”. “Limburger koerier”. Heerlen, 1907/05/04 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 05-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001159054:mpeg21:p00006
Stadsarchief Amsterdam, Aron Kanter, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 409
Stadsarchief Amsterdam, Jenny Kanter, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 1539
Stadsarchief Amsterdam, Frieda Kanter, Overgenomen delen, archiefnummer 5416, inventarisnummer 179 (gecorrigeerde geboortedatum)
“Familiebericht overlijden Hirsch”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1905/12/08 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871815:mpeg21:p007
Stadsarchief Amsterdam, Arie Kanter, Archiefkaarten, archiefnummer 30238, inventarisnummer 409
illustraties:
“Advertentie”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1909/03/05 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 04-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872681:mpeg21:p007
De revue der sporten jrg 10, 1917, no 20, 24-01-1917. Geraadpleegd op Delpher op 04-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=dts:1670019:mpeg21:0001
“Advertentie logo”. “Limburger koerier”. Heerlen, 1907/05/04 00:00:00, Geraadpleegd op Delpher op 05-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001159054:mpeg21:p00006
“Familiebericht overlijden Hirsch”. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 1905/12/08 00:00:00, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 06-01-2021, http://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010871815:mpeg21:p007