Sinds 4 september 1928 is er een orthodox-Joodse HBS in Amsterdam. De school is vooral tot stand gekomen door de inspanningen van opperrabbijn A. S. Onderwijzer die jarenlang geld en steun zocht om zijn droom te verwezenlijken – een Joodse HBS. Na hem, en ook voorzitter van de eerste Commissie van Toezicht, zette rabbijn L. S. Sarlouis zich eveneens voor deze school in. Een Joodse middelbare school was ook wettelijk mogelijk, want een wetswijziging uit 1917 maakte de overheidsfinanciering voor bijzondere scholen mogelijk. Maar voor het stichten van de school was extra geld nodig.
De rijke tabakshandelaar Iwan Salomon bood uiteindelijk uitkomst. Hij wilde een groot deel financieren maar stelde wel dat de school dan ook binnen twee jaar open moest gaan.
De school begon op 4 september 1922 met 22 leerlingen en stond aan de Herengracht 501. Daar werd in 1933 het eerste eindexamen op de school afgelegd, en toen was het pand op de Herengracht, dat eerder een kantoor was geweest, al te klein.
De HBS verhuisde in 1938 naar de Voormalige Stadstimmertuin 2, dat van de gemeente werd gekocht voor ƒ 50.000,-. De ‘nieuwe’ school werd geopend op 21 september 1938 door de Minister van Onderwijs, Slotemaker de Bruine. Tegenwoordig staat het Maimonides op de Noordbrabantstraat.
Het gebouw op de Stadstimmertuin werd in 1901 gebouwd als elektrotechnische school en door architect J. S. Baars (1886 – 1956) verbouwd voordat de Joodse HBS er in 1938 in trok. Na de oorlog werd de naam ‘Joodse HBS’ veranderd in ‘het Joods Lyceum Maimonides’. In 1959 volgde er een tweede verbouwing die begeleid werd door architect A. Oznowicz.
Jaren dertig
In de jaren dertig werd de school gezien als een armenschool. De chique van de stad stuurde de kinderen liever naar de voorloper van het Amsterdams Lyceum, het Gunning-Lyceum of een van de hoofdstedelijke gymnasia. De school gaf goed onderwijs, maar geen enkele vooroorlogse Joodse bestuurder zond de eigen kinderen naar deze school. Dat kan ook liggen aan het feit dat de regenten zich geëmancipeerd voelden en een aparte school voor alleen Joodse kinderen paste daar niet bij.
Oorlog
Het Maimonides werd eind mei 1943 gesloten en de gehele inventaris van de school verdween als ‘Liebesgabe’ naar Duitsland. Tijdens de oorlog liet de niet-Joodse aardrijkskundeleraar Van Eck meerdere Joden bij hem onderduiken, waaronder Jacques Presser.
Na de oorlog gingen de kinderen die de oorlog overleefd hadden naar de Gemeentelijke Inhaalcursus voor Ondergedoken Leerlingen en twee jaar later kon Maimonides de deuren weer openen, zij het in een tijdelijk onderkomen aan de Tweede Boerhaavestraat. Pas na een grondige restauratie kon het gebouw aan de Voormalige Stadstimmertuin weer betrokken worden.
Jaren vijftig
De afkeer van de elite tegen de HBS was na de oorlog grotendeels verdwenen. Dat had volgens historicus Bart Wallet te maken met Israël. Was voor de oorlog het ideaal om op te gaan in de Nederlandse samenleving, na de oorlog en na de stichting van de staat Israël wilden veel ouders hun kinderen de mogelijkheid geven om alijah te maken (emigreren) en daarvoor waren bijvoorbeeld lessen in het Hebreeuws een pré.
Het bestuur van de school wilde in deze tijd het onderwijsaanbod vergroten en ook een gymnasium toevoegen aan de mogelijkheden. Dat werd in 1958 aangevraagd en de naam werd bij de goedkeuring gewijzigd. Joods Lyceum kon niet, dat deed teveel denken aan de school die door de nazi’s werd opgericht aan de andere zijde van de Voormalige Stadstimmertuin, en werd er gekozen voor Maimonides Lyceum.
verder
Het Maimonides is vernoemd naar de Joodse geleerde Maimonides, die in de twaalfde eeuw in Córdoba leefde. Op 28 mei 1980 werd het Maimonides in Buitenveldert geopend door Arie Pais, minister van onderwijs, door het uitreiken van de diploma’s aan de eindexamenkandidaten.
bron:
diverse,
iamsterdam.com,
Kromer, Frank, Een verwarmd hart in Nieuw Israëlitisch Weekblad 7 maart 2014.
DE OPENING DER JOODSCHE H.B.S.. “Nieuw Israelietisch weekblad”. Amsterdam, 24-08-1928, p. 5. Geraadpleegd op Delpher op 20-12-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010858032:mpeg21:p005.
DE NIEUWE JOODSCHE H.B.S. TE AMSTERDAM. Het eerste programma.. “Algemeen Handelsblad”. Amsterdam, 04-09-1928, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 20-12-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010658706:mpeg21:p009.
illustraties:
© joodsamsterdam.nl
gepubliceerd:
26 april 2016
Laatste aanpassing:
20 december 2023